به تازگی مقاله ای از بنده با عنوان "تأثیر پیش‌تیمار آبی بذر بر عملکرد علوفه ارقام ارزن باستان و مهران در شرایط کشاورزان استان همدان" در شماره 3 (2) دو فصلنامه ترویجی علوفه و خوراک دام (پاییز و زمستان 1401) صفحات 95-82 به جاپ رسید. چکیده و مقدمه مقاله را جهت استفاده علاقه مندان در وبلاگ خود قرار می دهم، باشد که مفید فایده باشد.

تأثیر پیش‌تیمار آبی بذر بر عملکرد علوفه ارقام ارزن باستان و مهران در شرایط کشاورزان

استان همدان

مهدی متقی، رضا عطایی

چکیده

گیاه ارزن از جمله گیاهان کم آب‌بری است که توسعه کشت آن به منظور تولید علوفه در کشور، در دستور کار برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی قرار دارد. با توجه به ریز بودن دانه ارزن و استقرار نسبتاً کم آن در مزرعه، اقدام به مقایسه تأثیر اعمال و عدم اعمال پیش‌تیمار آبی بذر ارقام باستان (ارزن دم‌روباهی) و مهران (ارزن مرواریدی) بر عملکرد، تراکم بوته و خصوصیات رویشی گیاه در مزارع زارعین شهرستان‌های نهاوند و فامنین در تابستان 1399به مدت سه ماه گردید. به منظور انجام پیش‌تیمار آبی، در روز پیش از کاشت، بذور به مدت شش ساعت در ظرف محتوی آب قرار گرفته و سپس در طول شب در معرض هوای آزاد قرار گرفتند تا رطوبت خود را از دست بدهند و سپس اقدام به کاشت گردید. نتایج نشان داد میانگین عملکرد علوفه تر رقم مهران (دو چین) و رقم باستان (یک چین) در شرایط پیش‌تیمار آبی به ترتیب 8.5 و 10.2 درصد بیشتر از شاهد و عملکرد علوفه خشک ارقام یاد شده در شرایط پیش‌تیمار آبی به ترتیب 13.5 و 10.2 درصد بیشتر از شاهد بود. اعمال پیش‌تیمار آبی بذر سبب شد که میانگین تراکم بوته، ارتفاع گیاه، قطر ساقه، تعداد برگ و تعداد پنجه در رقم مهران به ترتیب 15.5، 5.7، 12.3، 26 و 15.7 درصد و در رقم باستان به ترتیب 16.2، 13.3، 18.1، 9.8 و 5 درصد نسبت به شاهد افزایش نشان دهد که این امر افزایش عملکرد علوفه در شرایط پیش‌تیمار، را توجیه می‌کند. با توجه به نتایج حاصله، پیش‌تیمار آبی بذر ارزن به‌عنوان روشی ساده و کم هزینه جهت بهبود استقرار گیاهچه‌ها (افزایش تراکم بوته)، افزایش رشد و نمو گیاه و نهایتاً عملکرد علوفه بیشتر توصیه می‌شود.

واژه‌های کلیدی: ارزن دم‌روباهی، ارزن مرواریدی، پیش‌تیمار آبی، عملکرد علوفه

مقدمه

ارزن یکی از گیاهان علوفه‌ای با بهره‌وری مصرف آب بالاست که توسعه کشت آن در مناطق مستعد نیازمند برنامه‌ریزی گسترده و همه‌جانبه است. كشت ارزن با خصوصيات دوره رشد كوتاه و تنوع گونه و جنس، امکان توليد علوفه در مناطق مختلف را فراهم می‌کند. ارزن تحمل بالایی به تنش خشكي دارد و در عين حال در صورت آبیاری کافی، عملکرد مناسبی خواهد داشت (2). ارزن دارای جنس‌های مختلفی است که از میان آنها می‌توان به ارزن معمولی، دم‌روباهی و مرواریدی اشاره کرد. از ارقام ارزن معمولی، رقم پیشاهنگ و از ارقام ارزن دم‌روباهی، رقم باستان قابل ذکرند که در سال 1388 توسط موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر معرفی گردیدند (3). رقم مهران نیز که در اواخر سال 1397 معرفی شده است، از ارقام ارزن مرواریدی است و از خصوصیات آن چند چینه بودن، زودرس بودن و عملکرد بالای علوفه است.

گیاهان دانه‌ریز مانند ارزن، با مشکل استقرار ضعیف در مزرعه مواجه هستند که پایین بودن نسبی قدرت جوانه‌زنی بذر یکی از دلایل این امر است. عدم استقرار مناسب موجب می‌شود که علیرغم استفاده از مقادیر زیاد بذر، جمعیت نهایی گیاه در مزرعه چندان زیاد نباشد، بطوریکه گزارش شده است که در برخی مناطق جهان تنها 25 درصد بذور کاشته شده ارزن جوانه می‌زنند و حتی در طرح‌های انجام گرفته در ایستگاه‌های تحقیقاتی نیز که محققین بهترین شرایط را برای جوانه‌زنی و استقرار ارزن فراهم می‌کنند، میزان استقرار 40-32 درصد بدست آمده است (7 و 8). نرخ پایین استقرار گیاهچه‌های ارزن سبب می‌شود که کشاورزان از مقادیر زیادی بذر استفاده کنند که این امر سبب صرف هزینه زیاد برای خرید بذر می‌شود و پس از استقرار نیز مزرعه با عدم یکنواختی پوشش گیاهی مواجه است که موجب ایجاد مشکل برای مراحل بعدی داشت و برداشت می‌گردد (6).

یکی از روش‌های بهبود جوانه‌زنی بذر و استقرار مطلوب گیاهچه در مزرعه، پیش‌تیمار یا پرایمینگ بذور است. پرایمینگ به تیمار بذر قبل از کشت اطلاق می‌شود که به‌وسیله آن بذر مراحل جوانه‌زنی را طی می‌کند ولی به دلیل پایین بودن میزان آب جذب شده خروج ریشه‌چه رخ نمی‌دهد. پرایمینگ بذر به طور قابل توجهی در بهبود جوانه‌زنی و ظهور گیاهچه در بسیاری از محصولات زراعی از جمله سبزیجات و غلات، بخصوص در نواحی نیمه خشک و یا در فصول گرم سال، مؤثر بوده است. روش هیدروپرایمینگ (پیش‌تیمار بذور با آب) به‌عنوان ساده‌ترین و قدیمی‌ترین روش پرایمینگ شناخته می‌شود که از دیرباز مورد توجه کشاورزان و محققین قرار گرفته است. از مهمترین مزایای هیدروپرایمینگ افزایش قدرت جوانه‌زنی است که این امر منجر به استقرار بهتر گیاه، ایجاد گیاهان قویتر، تحمل بیشتر به خشکی، گل‌دهی و رسیدگی زودتر و عملکرد بالا می‌شود (6).

در پژوهشی در مورد تأثیر پیش‌تیمار آبی بذور ارزن مرواریدی بر خصوصیات جوانه‌زنی بذر در شدتهای مختلف تنش خشکی، افزایش 25 درصدی جوانه‌زنی بذور پیش‌تیمار شده نسبت به بذور شاهد و بهبود استقرار گیاه، سبب تراکم بالاتر و در نتیجه برتری ارزن در رقابت با سایر گیاهان و علفهای هرز در شرایط تنش اعلام شد (10). در تحقیقی دیگر پیش‌تیمار آبی بذور شش رقم ارزن انگشتی، سبب شد که میانگین مدت زمان برای رسیدن به پنجاه درصد گلدهی و مدت زمان رسیدگی شش روز کاهش یافته و در مقابل ارتفاع گیاهان 9 سانتی‌متر و عملکرد دانه 17-11 درصد افزایش یابد. همچنین زیدا و همکاران (11) با اشاره به افزایش 29 درصدی عملکرد بذور پیش‌تیمار شده ارزن مرواریدی نسبت به بذور شاهد و سهولت اجرای پیش‌تیمار آبی بذر، پیشنهاد کردند که بذور خیس شده، طی شب در معرض جریان هوا قرار داده شوند. علاوه بر این، نتایج پیش‌تیمار آبی بذر ارزن مرواریدی نشان داد این روش در مقایسه با روش مرسوم (عدم پیش‌تیمار آبی) باعث افزایش ده درصدی عملکرد دانه می‌شود (5). مناسبترین مدت خیس کردن بذر ارزن، 6 ساعت گزارش شده است که بالاترین مقدار جوانه‌زنی بذر به میزان 62 درصد را نشان داد.

با توجه به کاهش منابع آب زیرزمینی و نزولات آسمانی در استان همدان طی سالهای اخیر و لزوم استفاده از پتانسیل گیاهان کم آب‌بر مانند ارزن در الگوی کشت، تحقیق حاضر با هدف مقایسه تأثیر پیش‌تیمار آبی بذر با روش مرسوم عدم پیش‌تیمار بذر در ایجاد تراکم مطلوب گیاهی، افزایش رشد و نمو گیاه و نهایتاً افزایش عملکرد ارزن در شرایط آب و هوایی استان همدان انجام گرفت.

جهت دانلود متن کامل مقاله بر روی لینک زیر کلیک فرمایید:

مقاله

چندی پیش مقاله ای از بنده با عنوان "بررسی تأثیر تاریخ کاشت هیبریدهای گروه‌های مختلف رسیدگی ذرت بر عملکرد کمی و کیفی علوفه در منطقه همدان" در شماره 35 (1) فصلنامه پژوهش های کاربردی زراعی (تابستان 1401) صفحات 121-88 به جاپ رسید. چکیده مقاله را جهت استفاده علاقه مندان در وبلاگ خود قرار می دهم، باشد که مفید فایده باشد

آزمایش حاضر به‌صورت کرت‌های خردشده بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی در ایستگاه تحقیقاتی اکباتان مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان انجام گردید. چهار تاریخ کاشت 1 خرداد، 20 خرداد، 10 تیر و 30 تیر در کرت‌های اصلی و هفت هیبرید شامل سه هیبرید زودرس (201KSC، 260 KSC و 400KSC)، دو هیبرید میان‌رس (647 KSC و 678BC) و دو هیبرید دیررس (703KSC و 704KSC) در کرت‌های فرعی قرار گرفتند. با توجه به اینکه وقوع سرمای شدید پاییزه در نیمه دوم آبان ماه، مانع از برداشت به موقع علوفه هیبریدهای با دوره رشد طولانی 703KSC و 704KSC کشت شده در تاریخ کاشت چهارم گردید، صرفاً داده‌های حاصل از تاریخ‌های کاشت اول تا سوم مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. بیشترین عملکرد علوفه تر و خشک به ترتیب به میزان 60008 و 18595 کیلوگرم در هکتار در تاریخ کاشت اول مشاهده شد و با تأخیر در زمان کاشت، عملکرد تر و خشک روندی کاهشی نشان داد. بیشترین عملکرد علوفه تر و خشک به ترتیب به میزان 71322 و 21527 کیلوگرم در هکتار متعلق به هیبرید دیررس 703KSC با دوره رشد 109 روزه بود. اگرچه هیبریدهای 201KSC، 260 KSC و 400KSC کمترین مقادیر دوره رشد، عملکرد تر و خشک را داشتند، ولی از مقادیر بالای پروتئین خام و نسبت وزن بلال به بوته بهره‌مند بودند. پیشنهاد می‌شود که در صورت به تأخیر افتادن زمان کاشت ذرت سیلویی در منطقه همدان و مناطق با اقلیم مشابه، کشت هیبریدهای زودرس بخصوص هیبرید400KSC، در اولویت قرار گیرد.

واژه های کلیدی: پروتئین خام، درصد ماده خشک، دوره رشد و عملکرد علوفه تر و خشک

جهت دانلود متن کامل مقاله بر روی لینک زیر کلیک فرمایید:

مقاله

به تازگی فصلی از کتاب "Plant Secondary Metabolites for Human Health" که توسط بنده نگاشته شده است، منتشر شده است. جهت بهره برداری خوانندگان گرامی، چکیده این فصل را در وبلاگ خود می گذارم. ضمنا جهت دانلود متن کامل فصل کتاب می توانید بر روی لینک انتهای متن کلیک فرمایید.

Evaluation Diversity of Essential Oil Content of some Cultivated Anthemidae Species and their Therapeutic Properties

Variations in the essential oil compositions of three species in Anthemidae from Iran under cultivated condition were studied. The oil yields ranged from 0.6 up to 0.805% using the GC-MS method. Significant qualitative and quantitative differences were observed among the studied species. The dominant constituents of the essential oils of the studied species were as follows, Anthemis tinctoria: α-eudesmol (13.6%), β-eudesmol (5.9%), camphor (5.2%), β-caryophyllene (5.1%) and 1,8-cineole (4.8%); Achille amillefolium: camphor (26.72%), borneol (18.88%), myrtenol (8.12%), E-nerolidol (7.25%) and 1,8-cineole (5.96%); Matricariarecutita: α-bisabolol oxide A (37.17%), e-β-farnesene (22.82%), chamazulene (13.77%), α-bisabolol oxide B (6.17%) and α-bisabolone oxide A (3.16%). The species just contained 5 common compounds (β-pinene, 1,8-cineole, camphor, borneol and spathulenol). The essential oil of A. tinctoria contained all of the valuable pharmaceutical compounds in a balanced quantity. So, it is expected that biological activity of A. tinctoriawill be ina normal range. In addition to, moderate tolerance of A. tinctoria to drought makes it a suitable candidate for cultivation in arid and semi-arid areas

Key words: Anthemis tinctoria, Achille amillefolium, Matricaria recutita, Essential oil and Therapeutic properties

فصل کتاب

چندی پیش مقاله ای تحت نگارش من با عنوان "اثر تاریخ کاشت بر خصوصیات فنولوژیک، عملکرد دانه و اجزای عملکرد گروه‌های مختلف رسیدگی هیبریدهای ذرت در منطقه همدان"در شماره 13 (52) فصلنامه فیزیولوژی گیاهان زراعی(زمستان 1400) صفحات 20-5 به جاپ رسید. چکیده مقاله را جهت استفاده علاقه مندان در وبلاگ خود قرار می دهم، باشد که مفید فایده باشد

با توجه به تأثیرگذاری درجه حرارت و طول روز بر عملکرد دانه ذرت، شناخت تاریخ مناسب کاشت هیبریدهای مختلف ذرت ضروری است. به‌منظور بررسی واکنش گروه‌های مختلف رسیدگی هیبریدهای ذرت در منطقه همدان، اقدام به کاشت سه هیبرید زودرس (201KSC، 260 KSCو 400KSC)، دو هیبرید میان‌رس (647 KSCو 678BC) و دو هیبرید دیررس (703KSC و 704KSC) در چهار تاریخ کاشت (10 اردیبهشت، 1 خرداد، 20 خرداد و 10 تیر) به‌صورت کرت‌های خردشده بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی طی سال‌های 1396 و 1397 در ایستگاه تحقیقاتی اکباتان مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان گردید. تاریخ‌های کاشت در کرت‌های اصلی و هیبریدها در کرت‌های فرعی جای گرفتند. بیش‌ترین عملکرد دانه هیبریدهای موردبررسی در تاریخ کاشت دوم مشاهده شد و هیبریدهای 703KSC، 704KSC، 678BC و 647 KSCبه ترتیب با 18271، 18066، 17068 و 16491 کیلوگرم در هکتار از برتری معنی‌دار نسبت به هیبریدهای 400KSC، 260 KSCو 201KSC به ترتیب با 13557، 12620 و 12291 کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه برخوردار بودند. با تأخیر در زمان کاشت (تاریخ کاشت سوم)، عملکرد دانه تمامی هیبریدها کاهش یافت و علی‌رغم کاهش طول دوره کاشت تا گلدهی، سایر خصوصیات فنولوژیک شامل: دوره پر شدن دانه، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک دانه و روز تا رسیدن رطوبت دانه به 20% (زمان مناسب برداشت مکانیزه) افزایش نشان داد. در تاریخ کاشت آخر (10 تیر)، هیبریدهای دیررس به مرحله رسیدگی فیزیولوژیک دانه نرسیدند و هیبریدهای میان‌رس نیز امکان رسیدن به رطوبت مناسب برداشت مکانیزه را نیافتند، درصورتی‌که امکان برداشت مکانیزه هیبریدهای زودرس پیش از مواجهه با سرمای شدید پاییزه فراهم بود و هیبرید 400KSC با 11110 کیلوگرم در هکتار، بیش‌ترین عملکرد دانه را در میان هیبریدهای زودرس داشت. به‌طورکلی در صورت به تأخیر افتادن زمان کاشت به نیمه اول تیرماه در مناطقی مانند همدان، کاشت هیبریدهای زودرس ذرت (به‌خصوص هیبرید 400KSC) به دلیل عملکرد دانه مطلوب و امکان آماده‌سازی به‌موقع زمین برای کشت بعدی توصیه می شود.

واژه های کلیدی: گلدهی، رسیدگی فیزیولوژیک، ردیف دانه و زودرسی

جهت دانلود متن کامل مقاله، روی لینک زیر کلیک فرمایید:

مقاله

چندی پیش مقاله ای تحت نگارش من با عنوان "اثر تاریخ و آرایش کاشت بر عملکرد و کیفیت ذرت علوفه‌ای (Zea mays L.) در کشت نشایی."در شماره 23 (4) فصلنامه علوم زراعی ایران(زمستان 1400) صفحات 356-341 به جاپ رسید. چکیده مقاله را جهت استفاده علاقه مندان در وبلاگ خود قرار می دهم، باشد که مفید فایده باشد.

به‌منظور بررسی تأثیر کشت نشایی بر خصوصیات کمی و کیفی ذرت علوفه‌ای رقم 703، آزمایشی به‌صورت فاکتوریل کرت‌های خردشده برپایه طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در ایستگاه اکباتان مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، طی سال‌های زراعی 1397 و 1398 اجرا شد. تاریخ کاشت در زمین اصلی در چهار سطح، شامل 15 اردیبهشت،10 خرداد، 5 تیر و 30 تیر به همراه آرایش کاشت در دو فاصله ردیف، شامل 70 سانتی‌متر یک ردیفه (آرایش مرسوم کشت) و 140 سانتی‌متر دوردیفه به‌عنوان فاکتور اصلی و روش کاشت در سه سطح، شامل کشت مستقیم بذر، تک نشایی و جفت نشایی به‌عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شد. تراکم در تمام سطوح آزمایش ثابت و برابر با 102000 بوته در هکتار اعمال شد. بیشترین میزان علوفه‌تر و عملکرد پروتئین در تاریخ کشت دوم به دست آمد (به ترتیب 65430 و 2437 کیلوگرم در هکتار). در آرایش دو ردیفه نیز میزان علوفه‌تر و عملکرد پروتئین به ترتیب 20 و 14.5 درصد بیشتر از آرایش تک ردیفه بود. میزان صفات یاد شده در کشت تک نشایی، به ترتیب 11.5 و 10.8 درصد بیشتر از کشت مستقیم بذر و 6.6 و 7.4 درصد بیشتر از کشت جفت نشایی بود. در تاریخ‌های کشت زودهنگام و دیرهنگام، بیشترین مقادیر علوفه‌تر و عملکرد پروتئین متعلق به کشت دوردیفه تک نشایی بود (درتاریخ کشت اول به ترتیب 62883 و 2412، درتاریخ کشت سوم به ترتیب 57515 و 2115 و درتاریخ کشت چهارم به ترتیب 4755 و 1308کیلوگرم در هکتار). مقادیر افزایش بهره‌وری فیزیکی، درآمد خالص و بهره‌وری اقتصادی آب براساس درآمد خالص در آرایش کشت دوردیفه نسبت به آرایش متعارف یک ردیفه، به ترتیب حدود 167.6، 53.6 و 237 درصد گزارش شد و میزان افزایش صفات فوق برای جایگزینی کشت مستقیم بذر با روش تک نشایی به ترتیب 42،12.1 و 33.8 درصد و در صورت جایگزینی با روش جفت نشایی به ترتیب 32.8، 4.5 و 24.7 درصد بود. با توجه به افزایش چشمگیر عملکرد علوفه و بهره‌وری آب در کشت نشایی دو ردیفه همراه با کاهش 50 درصدی نیاز به نوارهای تیپ، استفاده از این روش (ترجیحاً به‌صورت جفت نشایی جهت کاهش هزینه‌های تولید)، به‌عنوان جایگزین  کشت مستقیم بذر در زراعت ذرت علوفه‌ای توصیه می‌شود.

واژه‌هاي كليدي: آرایش کاشت دو ردیفه، بهره‌وری آب، درآمد خالص، ذرت علوفه ای و نشاکاری

جهت دانلود متن کامل مقاله بر روی لینک زیر کلیک فرمایید:

مقاله

چندی پیش مقاله ای تحت نگارش من با عنوان "بررسی تنوع ژنتیکی جمعیت های ایرانی بومادران تماشایی Achillea nobilis با استفاده از نشانگر مولکولی ISSR و صفات مورفولوژیکی"در شماره 29 (1) فصلنامه تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران (بهار 1400) صفحات 12-1 به جاپ رسید. چکیده مقاله را جهت استفاده علاقه مندان در وبلاگ خود قرار می دهم، باشد که مفید فایده باشد.

بومادران تماشایی (Achillea nobilis) یکی از گیاهان دارویی مهم و با خصوصیات درمانی مختلف است که در مناطق گسترده‌ای از ایران بطور خودرو رشد می‌کند. در این تحقیق، تنوع ژنتیکی 330 نمونه از 33 جمعیت بومادران تماشایی تهیه شده از بانک ژن موسسه جنگل‌ها و مراتع کشور با استفاده از نشانگر ISSR مورد ارزیابی قرار گرفت. از 12 آغازگر مورد استفاده، شش آغازگر با میانگین چند شکلی 88% برای بررسی تنوع و تمایز جمعیت‌ها بکار گرفته شد. آغازگرهای 12P و 5P به ترتیب با 13 و 11 نوار بیشترین تعداد و آغازگر7-1 با 7 نوار کمترین تعداد نوار را نشان دادند. شاخص‌های محتوای اطلاعات چندشکلی (PIC)، شاخص نشانگر (MI)، نسبت چندگانه مؤثر (EMR) و شاخص قدرت تفکیک (Rp) برای کلیه نشانگرها محاسبه شد که براین اساس، آغازگر12P بعنوان بهترین آغازگر برای بررسی تنوع ژنتیکی بومادران تماشایی شناخته شد. در حالیکه تفکیک جمعیت‌های مورد بررسی براساس داده‌های مرفولوژیک و فنولوژیک، مطابقت چندانی با توزیع جغرافیایی آنها نشان نداد، تجزیه خوشه‌ای جمعیت‌ها با استفاده از داده‌های مولکولی، مطابق با منشا جغرافیایی آنها (شمال،  مرکز و غرب کشور) بود، بطوریکه جمعیت‌های جمع‌آوری شده از هر منطقه در یک گروه مجزا قرار گرفتند. این امر نشاندهنده وجود ارتباط نزدیک بین توزیع جغرافیایی و تنوع ژنتیکی جمعیت‌های بومادران تماشایی است و به این ترتیب شرایط جغرافیایی و اقلیمی می‌تواند از عوامل اثرگذار بر روی تنوع ژنتیکی باشد. پارامترهای ژنتیکی نشان داد که بیشترین تنوع ژنی در میان جمعیت‌های شمال کشور وجود دارد و بنابراین باید در جمع‌آوری ژرم پلاسم توجه بیشتری به این منطقه مبذول شود. با توجه به اهداف تحقیق، می‌توان گفت که نشانگرهای ISSR برای بررسی تنوع ژنتیکی جمعیت‌های بومادران تماشایی کارآمد بوده و می‌توان در مطالعات آتی از این سیستم نشانگری برای تجزیه مجموعه ژرم پلاسم بهره برد. همچنین با توجه به خطر انقراض گونه‌های دارویی، اصلاحگران می‌توانند از تنوع ژنتیکی وسیع بین جمعیت‌های Achillea nobilis برای انجام تلاقی‌های هدفمند، به منظور پیشبرد برنامه‌های اصلاحی و استراتژی‌های حفاظتی این گونه گیاهی بهره گیرند.

واژه‌های کلیدی: پارامترهای ژنتیکی، Achillea nobilis، توزیع جغرافیایی، تجزیه خوشه‌ای.

جهت دانلود متن کامل مقاله روی لینک زیر کلیک فرمایید:

مقاله

چندی پیش مقاله ای تحت نگارش من با عنوان "بررسی اثرات تغییر اقلیم بر آینده کشت ذرت در استان همدان و پیشنهاد کاشت زودهنگام و کشت هیبریدهای زودرس و زودرس- میان‌رس" در چهارمین همایش ملی تغییر اقلیم و تاثیر آن بر کشاورزی و محیط زیست به تاریخ 23 مردادماه 1398 ارائه و در کتابچه مقالات به جاپ رسید. متن مقاله را جهت استفاده علاقه مندان در وبلاگ خود قرار می دهم، باشد که مفید فایده باشد.

بررسی اثرات تغییر اقلیم بر آینده کشت ذرت در استان همدان و پیشنهاد کاشت زودهنگام و کشت هیبریدهای زودرس و زودرس- میان‌رس

مهدی متقی

نويسنده مسوول: استادیار پژوهشی، بخش تحقيقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان،

سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران.

چكيده

  کشاورزی از اولین بخش‏هایی است که تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار می‌گیرد. اگرچه کشاورزان قادر نیستند شرایط اقلیمی را کنترل کنند، ولی مدیریت و تغییر در فاکتورهایی چون زمان کاشت، آبیاری، خاک، نوع رقم از لحاظ زودرسی یا دیررسی (طول دوره رشد گیاه)، به همراه فعالیت‌ها و تکنولوژی‌های مورد استفاده در کشت محصولات زراعی، می‌تواند در کاهش اثرات مضر تغییر اقلیم بر رشد، نمو و عملکرد محصولات کشاورزی نقش بسزایی داشته باشد. با توجه به تغییرات اقلیمی رخ داده در استان همدان و پیش‌بینی نوسانات آب و هوایی گسترده در آینده که عمدتاً بر افزایش دمای هوا بخصوص در فصول گرم سال و کاهش مقدار بارندگی و یا عدم توزیع مناسب آن در دوره‌های زمانی مختلف دلالت دارند، لازم است از استراتژی‌های مناسب برای سازگاری ذرت با این امر مانند مدیریت مناسب تاریخ کاشت (از نیمه اول اردیبهشت تا حداکثر نیمه اول خرداد)، جایگزینی روش کشت سنتی (کشت مستقیم بذر در مزرعه) با روش کشت نشایی و نهایتاً گسترش کشت ارقام زودرس و یا زودرس- میان‌رس (ارقامی مانند201، 260، 400 و 410) برای تعدیل اثرات تغییرات اقلیمی استفاده کرد.

واژگان كليدي: تاریخ کاشت، کشت نشایی و افزایش دما

1- مقدمه

    تغییر جهانی اقلیم از مواردی است که در دهه‌های اخیر توجه محققان را به خود معطوف کرده است و بسیاری از مطالعات اخیر حاکی از تأثیر چشمگیر انسان بر اقلیم جهانی است. نتایج مطالعات مربوط به تغییر اقلیم که در طی سال‏های اخیر در ایران انجام شده است همگی مؤید بروز این پدیده در کشور بوده‌اند (کوچکی و کمالی، 1389). از آنجائی که تولید محصولات زراعی مستقیماً به شرایط اقلیمی وابسته است، کشاورزی یکی از اولین بخش‏هایی است که تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار می‌گیرد (نصیری محلاتی و همکاران، 1385). اگرچه کشاورزان قادر نیستند شرایط اقلیمی را کنترل کنند، ولی مدیریت و تغییر در فاکتورهایی چون زمان کاشت، آبیاری، خاک، نوع رقم از نظر زودرسی یا دیررسی (طول دوره رشد گیاه)، به همراه فعالیت‌ها و تکنولوژی‌های مورد استفاده در کشت محصولات زراعی، می‌تواند در کاهش اثرات مضر تغییر اقلیم بر رشد، نمو و عملکرد محصولات کشاورزی نقش بسزایی داشته باشد (Akcaoz وOzkan، 2002). سازگاری از استراتژی‌هایی است که در آن رشد و نمو گیاه طوری تنظیم شود که کمتر در معرض تغییرات اقلیمی رخ داده قرار بگیرد (Tubiello وRosenzweig ، 2007). راهکارهای سازگاری بسته به سیستم کشاورزی، منطقه و سناریوهای تغییر اقلیمی متفاوت است. از جمله این استراتژی‌ها می‌توان به تغییر تاریخ کاشت، تراکم کاشت، استفاده از ارقام مقاوم، تغییر در تناوب کاشت، مدیریت آبیاری و غیره اشاره کرد (Tubiello و همکاران، 2002).

   با توجه به روند تغییرات اقلیمی اخیر و گرم شدن هوا، به نظر می‌رسد کشت ذرت به‌عنوان یک گونه با مسیر فتوسنتزی C4 اهمیت بیشتری پیدا کرده است. حساسترین مرحله رشد ذرت به دمای بالا، مرحله گلدهی آن است که افزایش دما، طول این دوره را کاهش می‌دهد. بنابراین، اگر کشاورزان استراتژی‌های سازگاری مناسب و از جمله تاریخ کاشت را در نظر نگیرند، بدلیل کوتاه شدن دوره گلدهی و از طرفی طول فصل رشد ذرت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین، ممکن است عملکرد دانه ذرت در این شرایط کاهش یابد (Khabba و همکاران، 2001 ).

2- ارزیابی شرایط کشت ذرت در استان همدان

چندی پیش مقاله ای تحت نگارش من با عنوان "تغییرات کمی و کیفی ترکیبات اسانس Matricaria recutita تحت شرایط اعمال تنش خشکی" در پنجمین همایش ملی گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به تاریخ بهمن ماه 1399 ارائه و در کتابچه مقالات به جاپ رسید. متن مقاله را جهت استفاده علاقه مندان در وبلاگ خود قرار می دهم، باشد که مفید فایده باشد.

تغییرات کمی و کیفی ترکیبات اسانس Matricaria recutita تحت شرایط اعمال تنش خشکی

Quantitative and qualitative changes of essential oil compounds in Matricaria recutita under drought stress conditions

مهدی متقی1*، پروین صالحی شانجانی2، علی اشرف جعفری3، مهدی میرزا4، محمدرضا بی همتا5

1-*نویسنده مسئول، استادیار پژوهشی، بخش تحقيقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران.

2-دانشیار پژوهشی، بانک ژن منابع طبیعی ایران، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

3- استاد پژوهشی، بخش تحقیقات مرتع، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

4- استاد پژوهشی، بخش تحقیقات گیاهان دارویی و محصولات فرعی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

5- استاد، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، گروه زراعت و اصلاح نباتات، کرج، ایران

چکیده

   بابونه آلمانی، Matricaria recutita، از گونه‌های متداول جنس بابونه است که بصورت خودرو در بسیاری از نقاط ایران یافت می شود. بابونه آلمانی از دیرباز به عنوان گیاهی دارویی شناخته شده است و به طور گسترده در صنایع دارویی و بهداشتی به کار گرفته می شود. با توجه به تاثیر پذیری کیفیت و کمیت ترکیبات اسانس بابونه آلمانی از تنش های محیطی، اقدام به اعمال تیمار تنش خشکی بر این گیاه گردید. میزان بازده اسانس در شرایط شاهد و تنش به ترتیب 1.3 و 0.9 درصد بود. در شرایط عدم تنش17 نوع متابولیت در اسانس شناسایی شدند که بیشترین مقادیر ترکیبات به ترتیب متعلق بهα-bisabolol oxide A (44%)، e-β-farnesene (21.7%)، α-bisabolol oxide B (8.2%) و chamazulene (6.2%) بود. در شرایط اعمال تنش، 22 نوع متابولیت در اسانس شناسایی شد که بیشترین مقادیر به ترتیب متعلق بهα-bisabolol oxide A (37%)، e-β-farnesene (22.8%)، chamazulene (13.8%) و α-bisabolol oxide B (62%) بود. ترکیب α-pinene تنها در شرایط عدم تنش دیده شد (0.15%) و در مقابل ترکیباتی چون germacrene D، β-pinene، p-cymene، bicyclogermacrene، camphene و kessane که در شرایط عدم تنش وجود نداشتند، در شرایط تیمار تنش مشاهده شدند (مجموعا 3.88 درصد). عدم تغییر محسوس درصد اسانس و ثبات نسبی ترکیبات اصلی اسانس بابونه آلمانی درشرایط شاهد و تنش ، بیانگر سازگاری قابل قبول آن به شرایط مختلف محیطی و حساسیت نه چندان زیاد به عامل تغییرات محیطی می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت کاشت بابونه آلمانی در مناطق مواجه با خشکی از طریق تنظیم مقدار و زمان آبیاری مناسب، منطقی به نظر می‌رسد و می‌توان انتظار بازده اسانس قابل قبول و ثبات نسبی در نوع و مقدار ترکیبات اسانس را داشت.

واژه‌هاي كليدي: بابونه آلمانی، کامازولن، متابولیت، قطع آبیاری، درصد اسانس

مقدمه

    بابونه آلمانی، Matricaria recutita، از دیرباز به عنوان گیاهی دارویی شناخته شده است و به طور گسترده در صنایع دارویی و بهداشتی به کار گرفته می شود. بابونه آلمانی از گونه‌های متداول جنس بابونه است و به صورت بوته ای یکساله، ایستاده یا خیزان، بدون کرک یا کرکدار شناخته می شود. ارتفاع این گیاه بین 30 تا 70  سانتی متر  متغیر است گل‌ها از دو نوع گلچه زبانه‌ای و لوله‌ای تشکیل شده‌اند و در انتهای ساقه مشاهده می‌شوند. گلچه های زبانه‌ای به رنگ سفید و تعداد آن‌ها متفاوت و بین 12 تا 18 عدد در هر گل است. این گلچه ها از نظر جنسی ماده هستند. گلچه های لوله‌ای زردرنگ بوده و از نظر جنسی نر ماده (دو جنسی) بوده که پس از باز شدن استوانه‌ای شکل می‌شوند. میوه این گیاه به صورت فندقه به طول 1 تا 1.5 میلی متر و به رنگ خاکستری سفید و یا زرد روشن می‌باشد. میوه از دو قسمت تشکیل شده است، یک قسمت شامل بذر بوده که 20 تا 25 درصد میوه را تشکیل می‌دهد و قسمت باقیمانده نیز همان گلچه های لوله‌ای خشک شده هستند. برگ‌های بابونه سبز بصورت بریده بریده و بسیار شبیه برگ شوید دو برگچه ای مرکب می‌باشند. همچنین برگ‌ها صاف و فاقد کرک بوده و به صورت متناوب نسبت به یکدیگر قرار دارند. برگ‌های این گیاه نوک تیز و در حاشیه مضرص بوده و ریشک دارند. ریشک ها فیبری می‌باشند. ساقه‌ها افراشته یا خوابیده بوده و دارای انشعاباتی دیهیم مانند بوده و ساقه‌های فرعی تا حدی قائم و عمودی، گرد و میان تهی هستند. ریشه بابونه، مخروطی شکل به هم چسبیده می‌باشد که وقتی انشعابات آن مسن می‌شوند به اعماق زیاد نفوذ نمی‌کنند (مظفریان، 1387) .

بابونه از گیاهان مناطق معتدله و دارای نیازهای حرارتی متوسطی است. بابونه آلمانی می‌تواند به صورت یکباره کشت گردد. در رویشگاه­های طبیعی در مراتع شور بابونه به شکل خودرو سبز شده و در همان محل گل می‌دهد. بابونه آلمانی می‌تواند برای دو تا سه سال از طریق ریزش بذر در یک محل کشت شود اما علف­های هرز به آن اجازه رشد نمی­دهند. هنگامی که یک گیاه هرز به علف­کش­ها مقاوم گردید زمین کاشت بایستی عوض شود. یکی از شرایط لازم جهت تولید بابونه مرغوب آماده کردن بستر کاشت مناسب است. در تولید یکساله بقایای گیاهی باید بوسیله دیسک به خاک برگردانده شود. کشت بابونه به دو طریق مستقیم و غیر مستقیم (خزانه ­کاری) صورت می­گیرد. کاشت مستقیم به دلیل مشکل علف هرز چندان توصیه نمی­شود. جوانه­زنی در دمای 6 الی 7 درجه سانتیگراد آغاز می‌شود ولی دمای بهینه برای جوانه­زنی 20 تا 25 درجه سانتیگراد است. در طول رشد، میانگین دمای 19 تا 20 درجه سانتیگراد مطلوب است. برداشت بابونه در فاصله ماه­های اردیبهشت تا مهرماه صورت می­گیرد. قسمت‌های مورد استفاده گیاه شامل سرشاخه‌های گلدار، گل و پیکر رویشی است. برداشت بابونه آلمانی باید هنگامی صورت گیرد که حداکثر گل‌ها باز شده باشند. گل‌ها حداکثر با 5 سانتیمتر دمگل برداشت می­شوند. برداشت زودتر و یا دیرتر از زمان مناسب باعث کاهش کیفیت مواد موثره می‌شود. گل‌ها هنگامی که گلچه­ های زبانه­ای در حال تشکیل هستند، بیشترین مقدار اسانس را دارا هستند. پس از آن میزان اسانس کاهش می­یابد (یزدانی و همکاران، 1383).

محمدی (1387) با بررسی 32 جمعیت بابونه آلمانی گزارش نمود که صفات مقدار اسانس، شاخص برداشت، عملکرد اقتصادی، تعداد گل در بوته و تعداد ساقه فرعی گل دهنده به ترتیب دارای بیشترین ضرایب تنوع فنوتیپی بودند. صفات روز تا شروع غنچه دهی، روز تا شروع گلدهی، تعداد گل در بوته، وزن خشک 50 گل، عملکرد بیولوژیکی و عملکرد اقتصادی نسبت به سایر صفات از قابلیت توارث عمومی بالاتری برخوردار بودند. همچنین جمعیت‌های مورد بررسی، براساس تجزیه خوشه‌ای در چهار گروه مختلف قرار گرفته و مشخص شد که تنوع ژنتیکی از تنوع جغرافیایی تبعیت نمی‌کند. زینلی و همکاران (1385) به بررسی تنوع مورفولوژیکی، فنولوژیکی و مقدار اسانس بابونه آلمانی در 14 جمعیت بابونه تهیه شده از مناطق اصفهان، اردبیل، اهواز، اراک، کرمان، شیراز و زابل پرداختند. نتایج آنالیز واریانس این آزمایش، وجود اختلاف معنی‌داری را بین صفات مورد ارزیابی به جز وزن تر هر گل نشان داد. این مطلب بیان می‌کند که جمعیت‌های مورد ارزیابی از لحاظ خصوصیات مورفولوژیکی، فنولوژیکی و مقادیر اسانس متفاوت هستند. تنوع زیاد صفات مورد مطالعه در این تحقیق نشان می‌دهد که انتخاب تک بوته برای اصلاح جامعه از لحاظ این صفات موثر خواهد بود. بیشترین فاصله ژنتیکی، میان جمعیت‌های اصفهان1 و شیراز به دست آمد. با توجه به داشتن حداکثر فاصله ژنتیکی انتظار می‌رود که با انجام تلاقی بین این دو جمعیت حداکثر تنوع ژنتیکی ایجاد شود. در مطالعه چهار رقم بابونه آلمانی اصلاح شده در شرایط آب‌ و‌هوایی ایران (عزیزی، 1385)، شاخص‌های رشدی مانند ارتفاع بوته، قطر گل، درصد ماده خشک، عملکرد گل و همچنین میزان اسانس و کامازولن موجود در اسانس اندازه‌گیری شد. نتایج حاصل نشان داد که از نظر ارتفاع بوته، عملکرد گل خشک و تر بین ارقام اختلاف معنی دار وجود دارد. مقایسه میزان کامازولن موجود در نمونه‌ها نشان داد که بابونه‌های مورد بررسی در این تحقیق بین 9.6 تا 14 درصد کامازولن دارند. مقایسه کامازولن در برداشت‌های متوالی نشان داد که در هر چهار رقم مورد بررسی میزان کامازولن در برداشت دوم بیشتر از برداشت اول و سوم است.

در بررسی ترکیبات اسانس جمعیت های M. recutita جمع‌آوری شده از استونی، Raal و همکاران (2010) بازده اسانس را از بسیار اندک تا 0.2% گزارش کردند. ترکیبات اصلی در M. recutita را bisabolol oxide A (39.4%)، bisabolone oxide A (%13.9)، (Z)-en-yne-dicycloether (%11.5)، bisabolol oxide B (%9.9)، α-bisabolol (5.6%) و chamazulene (4.7%) تشکیل می‌دادند. نوری و همکاران (1391) از کاهش درصد اسانس و در مقابل افزایش قابل توجه درصد کامازولن  M. recutitaدر شرایط تنش شوری نسبت به شرایط غیر تنش خبر دادند. سفیدکن و همکاران (1387) در بررسی ترکیبات اسانس M. recutita در رویشگاه‌های استان خوزستان، بوشهر و فارس، بازده اسانس نمونه بوشهر را 2.85 درصد، نمونه خوزستان را 0.68 درصد و نمونه فارس را 2.35 درصد گزارش کردند. آنها همچنین با شناسایی 9 ترکیب در اسانس نمونه‌های مختلف این گونه، ترکیبات اصلی را آلفا بیسابولن اکسید A(92.4-63.4 درصد)، آلفا بیسابولول اکسید A (15.4-3.3 درصد) و کامازولن (10.4-2.6 درصد) اعلام کردند. آنها با اشاره به تفاوت میان مقادیر و انواع متابولیت های ثانویه نمونه‌های هر استان نسبت به استان‌های دیگر، دلیل این امر را تفاوت در رویشگاه‌ها دانستند. قاسمی و همکاران (2013) در بررسی ترکیبات اسانس گل M. recutita کشت شده به روش هیدروپونیک، bisabolol oxide A ، bisabolone oxide   B ، chamazulene spathulenol  و farnesene  را ترکیبات عمده اسانس معرفی کردند. ORAV و همکاران (2001) در بررسی اسانس M. recutita کشت شده در استونی 37 ترکیب را شناسایی کردند که ترکیبات عمده bisabolol oxide A (33-20%)، bisabolol oxide B (12-8%)، bisabolon oxide A (14-7%)، (E)- β -farnesene (13-4%)، α-bisabolol (14-8%)، chamazulene (7-5%) و en-yn-dicycloether (22-17%) بودند. درصد ترکیبات سزکوئی ترپنوئید برابر70% کل اسانس بود.

با توجه به تاثیر پذیری کیفیت و کمیت ترکیبات اسانس بابونه آلمانی از تنش های محیطی، در تحقیق حاضر به تاثیرات اعمال تنش خشکی بر درصد و ترکیبات اسانس این گونه مهم دارویی پرداخته شده است.

مواد و روشها

چندی پیش مقاله ای تحت نگارش من با عنوان "تنوع کمی و کیفی ترکیبات اسانس گونه های مختلف بومادران" در پنجمین همایش ملی گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به تاریخ بهمن ماه 1399 ارائه و در کتابچه مقالات به جاپ رسید. متن مقاله را جهت استفاده علاقه مندان در وبلاگ خود قرار می دهم، باشد که مفید فایده باشد.

تنوع کمی و کیفی ترکیبات اسانس گونه های مختلف بومادران

Quantitative and qualitative variation of essential oil compounds in Achillea species

مهدی متقی1*، پروین صالحی شانجانی2، علی اشرف جعفری3، مهدی میرزا4، محمدرضا بی همتا5

1-*نویسنده مسئول، استادیار پژوهشی، بخش تحقيقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران.

2-دانشیار پژوهشی، بانک ژن منابع طبیعی ایران، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

3- استاد پژوهشی، بخش تحقیقات مرتع، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

4- استاد پژوهشی، بخش تحقیقات گیاهان دارویی و محصولات فرعی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

5- استاد، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، گروه زراعت و اصلاح نباتات، کرج، ایران

چکیده

جنس بومادران (Achillea) یکی از جنس های  تیره کاسنی (Compositae) است و در ایران شامل 19 گونه است که هفت گونه A. aucheri،A. eriophora ، A. oxyodonta، A. pachycephala، A. callichroa،  A. talagonica و kellalensis  A. انحصاری ایران معرفی شده اند. در تحقیق حاضر با اشاره به تنوع کمی و کیفی ترکیبات اسانس گونه های مختلف بومادران در ایران و سایر کشورهای جهان، تاثیر تنش های محیطی بر متابولیت های گیاهی بررسی شده است. همچنین با اشاره به تاثیر اسانس گونه های مختلف بومادران بر فعالیت و تکثیر باکتریهای بیماری زا، اثرات درمانی آنها بیان شده است. نگاهی به نتایج تحقیقات ذکر شده نشان می دهد که چهار ترکیب camphor، 1,8- cineole، germacrene D و borneol از ترکیباتی هستندکه در همه گونه‌های بومادران به طورعمده وجود دارند. این امر نشان دهنده ثبات این ترکیبات در جنسAchillea  است. با توجه به اینکه متابولیت های ثانویه به عنوان پیش سازهای غیرفعال ذخیره شده در بافت‌های گیاهی تولیدشده و سپس در پاسخ به تنش‌های محیطی آزاد می‌گردند، تاثیر مثبت اعمال تنش بر مقدار این ترکیبات قابل انتظار استشناسایی ترکیبات انحصاری اسانس در جنس‌ها و گونه‌های مختلف گیاهی از اهمیت زیادی برخوردار است. زیرا اگرچه ممکن است این ترکیبات تنها جزء کوچکی از اسانس را تشکیل دهند، اما شاید اهمیت دارویی آنها بحدی باشد که حتی مقادیر بسیار اندک آنها نیز از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار باشند. برای مثال گونهA. biebersteinii از مقادیر نسبتا قابل توجه ترکیبات linalool، bicyclogermacrene وeugenol برخوردار است و گونه A. millefollium از مقادیر شایان توجهی ترکیباتpiperitone  و camphene بهره مند است. گونه A. nobilis  نیز دارای مقادیر قابل توجهی ترکیباتα-thujone، nerolidol و caryophyllene oxide است و نهایتا گونه A. eriophora  از مقادیر نسبتا قابل توجهی ترکیبات Bornyl acetate، myrtenol و sabinyl acetate بهره می برد.

واژه‌هاي كليدي: درصد اسانس، کامفور، تنش محیطی، اثرات درمانی، متابولیت های ثانویه

مقدمه

جنس بومادران (Achillea) یکی از جنس های  تیره کاسنی (Compositae) است و در ایران شامل 19 گونه است که هفت گونه  A. aucheri،A. eriophora ، A. oxyodonta، A. pachycephala، A. callichroa، A. talagonica و kellalensis  A. انحصاری ایران معرفی شده است. گونه‌های بومادران در طیف وسیعی از شرایط اقلیمی و در نواحی مختلف کشور رشد می کنند (زرگری، 1375).

بومادران گیاهی است روز بلند که مناسب‌ترین دما برای رشد و گل‌دهی آن 26-18 درجه‌ سانتی‌گراد است، بنابراین در مناطق گرم و آفتابی بهتر رشد می‌کند. این گیاه نسبت به خشكي و كمبود مواد غذايي در خاك مقاوم است و در همه خاک‌ها به خوبي رشد می‌کند ولي خاک‌های سبك و شني براي كشت اين گياه مناسب است. اسيديته مورد نياز گياه 6 تا 7/6 است. دوره گلدهي بسته به شرايط اقليمي از اواخر فروردين شروع می‌گردد. امروزه با توجه به مشكل کم‌آبی در اكثر نقاط دنيا و خصوصاً مناطق شهري، استراتژي انتخاب گياهان سازگار مبني بر گياهان داراي رشد سريع، مقاوم به شرايط نامساعد محيطي، تكثير و كشت راحت و عدم نياز به مراقبت‌های ويژه می‌باشد. گونه‌های مختلف بومادران داراي اكثر ویژگی‌های يك گياه مقاوم به شرايط نامساعد بوده و برخي گونه‌های اين گياه از جمله A. millefolium در برخي از كشورها به عنوان گل زينتي، گل بريده، گل خشك و گياه پوششي مورد استفاده قرار می‌گیرند (امید بیگی، 1384).

بومادران از جمله قدیمی ترین گیاهان دارویی است که در ایران و بسیاری از کشورهای جهان به صورت خودرو وجود دارد. خواص دارویی فراوانی مانند تسکین درد، بند آمدن خونریزی و درمان دردهای زنانگی برای بومادران ذکر شده است و فراورده های دارویی و بهداشتی مختلفی از ترکیبات اسانس این گیاه تهیه و در بازار عرضه می شود (ابراهیم پور و عیدی زاده، 1389). تحقیقات متعددی در مورد تاثیر شرایط محیطی بر ترکیبات اسانس جنس بومادران و همچنین تاثیرات اسانس گونه های مختلف بر باکتریهای بیماریزا در ایران و سایر کشورهای جهان انجام شده است. در تحقیق حاضر، با بیان نتایج تحقیقات صورت گرفته در مورد درصد اسانس، نوع و میزان ترکیبات اسانس هر یک از گونه های بومادران، تلاش شده است به موارد تفاوت و تشابه ترکیبات اسانس گونه های بومادران در مناطق مختلف ایران و جهان پرداخته شود.

نوع و میزان ترکیبات اسانس در گونه های مختلف بومادران

چندی پیش مقاله ای تحت نگارش من با عنوان "ذرت شیرین، گیاهی با دوره رشد کوتاه و مصرف آب کم"در شماره 158 و 159 فصلنامه مروج (تابستان و پاییز 1399) صفحات 32-26 به جاپ رسید. متن مقاله را جهت استفاده علاقه مندان در وبلاگ خود قرار می دهم، باشد که مفید فایده باشد.

ذرت شیرین، گیاهی با دوره رشد کوتاه و مصرف آب کم

مهدی متقی*

* نویسنده مسئول، استادیار پژوهش بخش تحقیقات علوم زراعی- باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان

چکیده

   کاهش منابع آبی کشور در سالهای اخیر سبب شده است که توجه به کشت محصولات با دوره رشد کوتاه تر و مصرف آب کمتر افزایش یابد. ذرت شیرین، محصولی است که با توجه به دوره رشد کوتاه و امکان برداشت در مرحله شیری بودن دانه از نیاز آبی متعادلی برخوردار است. از ذرت شیرین در کنسروسازی، تولید علوفه، تازه خوری و مصارف صنعتی (تولید شربت ذرت) می توان بهره گرفت. کشت ذرت شیرین، علاوه بر خودکفایی در تولید این محصول، امکان استفاده از کشت نشایی و کشت دوم را فراهم می آورد. ذرت شیرین دارای ارقام استاندارد، با شیرینی زیاد، فوق شیرین، هم افزایی و سه گانه است که هر یک دارای خصوصیات قابل توجه و نقاط ضعف و قوت متفاوتی می باشند. با توجه به مزایای تولید ذرت شیرین، تلاش برای توسعه کشت این محصول و معرفی و یا واردسازی ارقام جدید آن به کشور ضروری است.

مقدمه

  یکی از محصولات استراتژیک که نقش بسزایی در خودکفایی کشور در تامین خوراک دام و طیور ایفا می کند ذرت است که به دو صورت دانه ای و علوفه ای و به ترتیب با سطح زیر کشت 138966 و 199028 هکتار و میزان تولید 1.06 میلیون تن و 10 میلیون تن در مناطق وسیعی از کشور کشت می‌شود. با این همه نیاز آبی بالای ذرت های متداول دیررس و کاهش منابع آبی کشور در دهه های اخیر، موجب شده است که تلاشهای گسترده ای در جهت آشناسازی و ترغیب کشاورزان به کشت ذرت های زودرس و میان رس که از دوره رشد کمتری برخوردارند انجام شود. این امر اگرچه سبب افزایش نسبی سطح زیر کشت ذرتهای زودرس در طی سالهای اخیر شده است، با این همه، بدلیل عملکرد کمتر دانه در واحد سطح (در کشت دانه ای) و تولید کمتر علوفه نسبت به ارقام دیررس (در کشت علوفه ای)، کشت ارقام زودرس چندان با اقبال کشاورزان مواجه نشده است. یکی از گیاهان مناسب برای کشت در شرایط کم آبی کشور، ذرت شیرین است که می تواند تا حدودی چاره ساز مشکل کمبود نهاده آب باشد.

نیاز آبی ذرت شیرین

   فاصله زمانی کاشت تا برداشت ارقام دیررس و زودرس ذرت دانه ای به ترتیب 135-125 و 115-110 روز است و این امر سبب می شود که برای تولید ذرت های دیررس و زودرس به ترتیب 15-13 و 13-11 نوبت آبیاری اعمال گردد و در مجموع نیاز آبی برای ارقام زودرس و میان رس حدود5500- 4500 مترمعکب و برای ارقام دیررس حدود 7500 مترمکعب در هکتار است. همچنین در صورت کشت ذرت به عنوان علوفه نیز 14-12 نوبت آبیاری لازم است و نیاز کل آبی آن 6500 مترمکعب در هکتار برآورد می شود. این در حالی است که زودرس بودن نسبی ارقام ذرت شیرین و امکان برداشت آنها در مرحله شیری بودن سبب می شود که این ارقام ظرف دو تا سه ماه از زمان کاشت قابل برداشت بوده و صرفا نیاز به 10-7 نوبت آبیاری داشته باشند (کل نیاز آبی ذرت شیرین 6000-4700 مترمکعب در هکتار است که در صورت استفاده از روش های آبیاری قطره ای به 3800-3200 متر مکعب در هکتار کاهش می یابد). مقادیر متعادل نیاز آبی ذرت شیرین، کشت این محصول در مناطق مواجه با شرایط کم آبی نسبی را توجیه پذیر می سازد.

 میزان کشت ذرت شیرین در کشور

چندی پیش مقاله ای تحت نگارش من با عنوان "اثر هیدروپرایمینگ بذر بر عملکرد گونه‌های مختلف ارزن" در دهمین کنگره سراسری منابع طبیعی، کشاورزی و محیط زیست پایدار به تاریخ تیرماه 1399 ارائه و در کتابچه مقالات به جاپ رسید. متن مقاله را جهت استفاده علاقه مندان در وبلاگ خود قرار می دهم، باشد که مفید فایده باشد.

تأثیر هیدروپرایمینگ بذر بر عملکرد گونه‌های مختلف ارزن

مهدی متقی

نویسنده مسئول، هیات علمی بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزي و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزي، همدان، ایران

چکیده

    پرایمینگ به تیمار بذر قبل از کشت اطلاق می‌شود که بوسیله آن بذر مراحل جوانه‌زنی را طی می‌کند ولی به دلیل پایین بودن میزان آب جذب شده خروج ریشه‌چه رخ نمی‌دهد. از میان روشهای پرایمینگ، روش هیدروپرایمینگ بعنوان ساده‌ترین و قدیمی‌ترین روش پرایمینگ شناخته می‌شود. از مهمترین مزایای هیدروپرایم افزایش قدرت جوانه‌زنی است که منجر به استقرار بهتر گیاه، ایجاد گیاهان قویتر، تحمل بیشتر به خشکی، گل‌دهی و رسیدگی زودتر و عملکرد بالا می‌شود. با توجه به زودرس بودن سرما در استان همدان، رسیدگی سریعتر گیاه بهاره ارزن بر اثر هیدروپرایمینگ، از مواردی است که مورد نظر کشاورزان قرار دارد.

کلمات کليدي: ارزن، هیدروپرایمینگ بذر، قدرت جوانه زنی

1. مقدمه

    گیاهان علوفه‌ای نقش بسیاری در تأمین امنیت غذایی کشور و بی‌نیازی به واردات فراورده‌های دامی و طیور دارند. در سال‌های اخیر با توجه به وقوع خشکسالی گسترده در کشور، گسترش کشت گیاهان علوفه‌ای با نیاز آبی پایین در اولویت برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته است. از جمله گیاهان علوفه‌ای با بهره‌وری بالای مصرف آب می‌توان به ارزن اشاره کرد که توسعه کشت آن در مناطق مستعد نیازمند برنامه‌ریزی گسترده و همه‌جانبه است (سهرابی، 1395). كشت ارزن با خصوصيات دوره رشد كوتاه و تنوع گونه و ارقام، افزايش توليد علوفه در مناطق مختلف را به همراه خواهد داشت. ارزن دارای تحمل بالایی به تنش خشكي است در عين حال برخورداري از آب كافي را با عملكرد زياد پاسخ می‌دهد. ارزن‌ها گرچه همه جزء خانواده گندمیان قرار می‌گیرند، ولی به لحاظ جنس و گونه چندان قرابتی با هم ندارند و بنابراین از نظر شکل و فرم ظاهری نیز متفاوت هستند (رضازاده، 1392). از ارقام ارزن معمولی، رقم پیشاهنگ و از ارقام ارزن دم روباهی، رقم باستان قابل ذکرند که در سال 1388معرفی گردیدند (سهرابی، 1395). رقم مهران نیز که در اواخر سال 1397 معرفی شده است، از ارقام ارزن مرواریدی است و از خصوصیات آن چندچینه بودن، زودرس بودن و عملکرد بالای علوفه است.

  يكي از راهكارهاي مبتني بر مديريت تقاضا در سطح مزرعه افزايش عملکرد محصول است. از روشهای افزایش عملکرد در گیاهان مختلف، افزایش درصد جوانه‌زنی (تعداد دانه‌های جوانه‌زده) و بهبود استقرار گیاهچه است که با تأثیر مستقیم بر تعداد بوته‌ها، بر میزان عملکرد نهایی تأثیرگذار است. گیاهان دانه‌ریز، مانند ارزن، با مشکل استقرار ضعیف در مزرعه و در نتیجه عملکرد پایین مواجه هستند. عدم استقرار مناسب موجب می‌شود که علیرغم استفاده از مقادیر زیاد بذر، جمعیت نهایی گیاه در مزرعه چندان زیاد نباشد، بطوریکه گزارش شده است که در مناطقی چون زیمبابوه تنها 25 درصد بذور کاشته شده ارزن جوانه می‌زنند و در نهایت، تعداد گیاهان استقراریافته برابر با 10درصد بذور کاشته شده است. حتی در طرحهای انجام گرفته در ایستگاه‌های تحقیقاتی نیز که محققین بهترین شرایط را برای جوانه‌زنی و استقرار ارزن فراهم می‌کنند، میزان استقرار 40-32 درصد بدست آمده است. نرخ پایین استقرار گیاهچه های ارزن سبب می‌شود که کشاورزان از مقادیر زیادی بذر استفاده کنند که این امر سبب صرف هزینه زیاد برای خرید بذر و کشت آن می‌شود و پس از سبز شدن بذور نیز مزرعه با مشکل عدم یکنواختی پوشش گیاهی مواجه است که سبب ایجاد مشکل برای مراحل بعدی داشت و برداشت می گردد (هریس، 2006).

2. روشها و مزایای هیدروپرایمینگ برای جوانه زنی ارقام ارزن

تعیین بهره­ وری فیزیکی و اقتصادی آب در زراعت ذرت دانه‌ای و علوفه‌ای تحت سامانه‌های­ آبیاری مدرن و سنتی در استان همدان  

چكيده

آب به ‌عنوان یکی از منابع تولید در کشاورزی، از اهمیت زیادی در کشور برخوردار است. این در حالی است که بعلت محدودیت منابع و راندمان پایین آبیاری، امکان بهره‌گیری بهینه از این نهاده ارزشمند فراهم نیست. در تحقیق حاضر با استفاده از سه شاخص بهره ­وری فیزیکی و اقتصادی آب شامل CPD، BPD و NBPD، اقدام به اندازه ­گيري و مقايسه بهره ­وري آبياری در دو سامانه آبیاری سنتی و مدرن (کلاسیک) برای محصولات ذرت دانه‌ای و علوفه‌ای در استان همدان گردیده است. در این راستا، ابتدا به روش نمونه‌گیری تصادفی، بهره‌برداران مربوطه انتخاب و سپس داده ­های لازم از طریق مصاحبه و تکمیل پرسشنامه جمع­آوری شد. میانگین بهره ­وری فیزیکی آب برای ذرت دانه‌ای در سامانه آبیاری سنتی و مدرن به ترتیب 0.82 و 1.08 و برای ذرت علوفه‌ای به ترتیب 5.11 و 6.67 کیلوگرم بر هر مترمکعب آب حاصل شد. میانگین بهره­ وری اقتصادی آب برای ذرت دانه‌ای در سامانه آبیاری سنتی و مدرن به ترتیب برابر 2849 و 3665 و برای ذرت علوفه‌ای به ترتیب برابر 7678 و 10068ریال بر هر مترمکعب آب بدست آمد. در سامانه آبیاری مدرن، بالاترین بهره­ وری فیزیکی و اقتصادی آب برای ذرت دانه‌ای در شهرستانهای اسدآباد و نهاوند حاصل شد و برای ذرت علوفه‌ای بالاترین بهره­ وری فیزیکی در نهاوند و تویسرکان و بالاترین بهره‌وری اقتصادی در بهار و نهاوند مشاهده شد. با توجه به نتایج این تحقیق، استفاده از سامانه آبیاری مدرن باید جایگزین سامانه آبیاری سنتی برای کشت ذرت دانه‌ای و علوفه‌ای شود. همچنین کشت ذرت علوفه‌ای در منطقه بهار بایستی از الگوی کشت منطقه حذف شود. این امور، علاوه بر کاهش مصرف آب کشاورزی، متضمن منافع اقتصادی برای کشاورزان است.

واژه‌های كليدي: الگوی کشت، منابع آبی، رتبه‌بندی شهرستان‌ها    

  مقدمه

    اگرچه مطابق آمارهای رسمی، میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی کشور در سال 64-1363 معادل 45 میلیون مترمکعب بوده است، در سال 94-1393 این میزان با رشدی 35 درصدی، به 61 میلیون مترمکعب رسیده است. این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود تغییرات آب و هوایی تا سال‌های 2050-2040، 15 تا 19 درصد از مجموع منابع آب‌های تجدیدشونده ایران را کاهش خواهد داد و در آن زمان، میزان نیاز سالانه آب ایران، بیش از 40 درصد فراتر از حجم منابع تجدیدشونده آب کشور خواهد بود (فائو، 2015).

    از میان مصرف‌کنندگان منابع آبی کشور، بخش کشاورزی با بهره‌گیری از بیش از 70 درصد منابع آبی (حدود62 میلیارد مترمکعب)، بیشترین سهم را در استفاده از این منابع دارد، این در حالی است که بدلایل مختلف و بخصوص استفاده از روش‌های آبیاری سنتی، بهره‌وری آب کشاورزی طی یک دهه گذشته به‌طور متوسط 35 درصد بوده است (1-0.7کیلوگرم برای هر مترمکعب آب). میزان بالای بهره‌وری آب کشاورزی در کشورهای توسعه‌یافته (65 درصد معادل 3 کیلوگرم برای هر مترمکعب آب) و حتی دیگر کشورهای درحال‌توسعه (45 درصد معادل 2 کیلوگرم برای هر مترمکعب آب)، سبب شده است که در سال 1390 ایران از نظر میزان بهره‌وری آب در بین 123 کشور دنیا در رتبه نازل 102 قرار بگیرد (حیدری و همکاران، 1395). بهبود شیوه‌های مدیریتی آب و خاک در سال‌های اخیر باعث افزایش مقادیر بهره‌وری آب شده است، کاربرد روش‌های جدید آبیاری از جمله آبیاری‌های بارانی و قطره‌ای، با توجه به بهبود مدیریت آبیاری در مزرعه، بهره‌وری آب را افزایش داده و به میزان 1.19کیلوگرم بر مترمکعب رسانده است (عباسی و همکاران، 1394). مطابق هدف گذاری انجام گرفته، بهره‌وری آب باید تا سال 1404 باید به 60 درصد (1.70کیلوگرم برای هر مترمکعب آب) برسد (حیدری و همکاران، 1395).

  ذرت دانه‌ای و ذرت علوفه‌ای با سطح زیر کشت به ترتیب 175 هزار هکتار و 230 هزار هکتار و میزان عملکرد به ترتیب 1.4میلیون تن دانه و 5.11 میلیون تن علوفه در مناطق وسیعی از کشور کشت می‌شوند (آمارنامه کشاورزی، 1395). با این همه نیاز سالانه کشور به حدود 6 میلیون تن ذرت دانه‌ای و در نتیجه واردات گسترده آن سبب شده است که نیاز به افزایش میزان تولید این محصول محسوس باشد. اگرچه افزایش سطح زیر کشت ذرت را می‌توان به‌عنوان راهکاری برای تولید بیشتر آن دانست، بالا بودن نیاز آبی بالای ذرت در کنار مقدار قابل توجه آب مورد استفاده برای آبیاری این محصول در کشور (متوسط آب مصرفی برای هر هکتار ذرت در کشور حدود دو تا سه برابر میزان جهانی آن است)، سبب شده است که این راهکار عملی نباشد.

   از میان استان‌های کشور، استان همدان به سبب شرایط اقلیمی مناسب، از شرایط مناسبی برای کاشت ذرت برخوردار است، بطوریکه بنابر اعلام سازمان جهاد کشاورزی، سطح زیر کشت ذرت در این استان در سال زراعی 94-93، حدود 5033 هکتار بوده است که از این مقدار 3430 هکتار به کشت ذرت دانه‌ای با 36850 تن محصول و 1903 هکتار به کشت ذرت علوفه‌ای با 250296 تن محصول اختصاص یافته است (وزارت جهاد کشاورزی، 1395). این در حالی است که شرایط نامساعد آبی استان همدان، بخصوص افت شدید سطح آبهای زیرزمینی و کاهش نزولات آسمانی در سالهای اخیر (وزارت نیرو، 1394) افزایش و حتی حفظ این میزان را با مشکل مواجه کرده است.

    يكي از راهكارهاي مبتني بر مديريت تقاضا در سطح مزرعه افزايش راندمان آبياري و مهمتر از آن بهبود بهره وری مصرف آب است. بهره­ وري نشان‌دهنده نحوه استفاده از منـابع و عوامل توليدي در برهه­اي از زمان است و آثار سه‌گانه تغيير فناوري، تغييـر مقياس و تغييـر در راندمان استفاده از نهاده­ها، يعنـي حركت به سمت تابع توليـد مرزي از داخل را در برمی‌گیرد (ﺳﻼﻣﯽ،1376). هدف اصلی در بحث بهبود بهره‌وری آب کشاورزی در جهان، افزایش بیشتر تولید محصولات کشاورزی با مصرف آب کمتر است تا از این طریق امکان کاهش سهم آب بخش کشاورزی و تخصیص بیشتر آب به سایر مصارف و از همه مهمتر نیاز آبی محیط‌زیست فراهم آید.

    در راستای تعیین میزان بهره‌وری مصرف آب در محصولات و مناطق مختلف تحت سامانه‌های مختلف آبیاری، پژوهش‌های بسیاری صورت گرفته شده است. جعفری و رضوانی (1383) در مزارع سیب­زمینی استان همدان با محاسبه شاخص­های اقتصادی آب، نحوه عملکرد سامانه‌های آبیاری تحت فشار و آبیاری نشتی را تحلیل کرده­اند. طبق نتایج این تحقیق سامانه آبیاری تحت فشار با درآمد 4207 ریال بر مترمکعب آب، بهره­وری بالاتری نسبت به روش آبیاری نشتی دارد. حيدري و حقايقي (1380) به بررسي كارايي مصرف آب در مورد چند محصول زراعي و صيفي در نقاط مختلف كشور پرداخته‌اند. نتايج اين مطالعه نشان داد كه با روش آبياري ثقلي دامنه بهره‌وری آب در سیب‌زمینی، جو، گوجه‌فرنگی، لوبيا، کاهو و ذرت دانه‌ای به ترتیب 1.91-1.27، 1، 3.3، 0.91، 4.77و 0.65کیلوگرم بر مترمکعب بوده است. منتظر و کوثری (2007) بهره‌وری آب محصولات برنج، ذرت دانه‌ای، پنبه، یونجه و سیب‌زمینی را به ترتیب 0.42، 1.17، 0.6، 0.89 و 2.74 کیلوگرم بر مترمکعب در ایران گزارش کردند. زوارت و باستیانسن (2004) دریافتند متوسط شاخص بهره‌وری آب محصولات گندم، برنج، پنبه (تولید دانه)، پنبه (تولید وش) و ذرت دانه‌ای در جهان به ترتیب برابر 1.09، 1.09، 0.65، 0.23 و 1.8 کیلوگرم بر مترمکعب است. بهره‌وری آب گندم، برنج، پنبه و ذرت دانه‌ای در سال 2002 در کشور مصر به‌طور متوسط برابر با 1.03، 0.55، 0.28 و 0.63کیلوگرم بر مترمکعب آب بوده است که مقدار آن در همان سال در ایران برابر با 0.5، 0.32، 0.16 و 0.49 گزارش شده است (فائو، 2003). طی سالهای 2005، 2006 و 2007 در کمربند جنوبی ذرت در آمریکا متوسط عملکرد به ازای هر واحد آبیاری در شرایط تحت فشار 44، 62 و 77 کیلوگرم دانه در هکتار بر میلیمتر آب و در آبیاری ثقلی 28، 36 و 42 کیلوگرم دانه در هکتار بر میلیمتر آب گزارش شد و مزارع تحت آبیاری بارانی (سنترپیوت) 13 درصد بیشتر بهره‌وری آب نسبت به مزارع تحت آبیاری ثقلی نشان دادند (سادراس و همکاران، 2011). کلدزیک و همکاران (2017) در ارزیابی تاثیر اقتصادی آبیاری ذرت دانه‌ای به دو روش قطره‌ای و بارانی در لهستان طی سالهای 2016-2005، از کاهش هزینه‌ها در هر دو سامانه و افزایش سودآوری با افزایش سطح زیر کشت محصول خبر داده‌اند. همچنین نتایج حاصله از بیشتر بودن هزینه‌های آبیاری به روش قطره‌ای نسبت به بارانی در مزارع بزرگ نسبت به خرد (کوچکتر از 5 هکتار) حکایت داشت. لیو و همکاران (2008) در بررسی بهره‌وری فیزیکی آب در محصول ذرت دانه‌ای در 124 کشور مختلف، کشورهای آمریکا و چین را با بیش از 1.5 و کشورهای آفریقایی را با کمتر از 1 کیلوگرم بر مترمکعب آب به ترتیب دارای بیشترین و کمترین میزان بهره‌وری فیزیکی آب دانستند.

    وظیفه دوست و همکاران (1387) در بررسی بهره‌وری آب کشاورزی در منطقه برخوار اصفهان در سال زراعی 84-1383 نشان دادند که متوسط بهره‌وری آب کشاورزی برای محصولات چغندرقند، آفتابگردان، ذرت علوفه‌ای و گندم به ترتیب 1.41، 0.29، 3.03 و 0.87 کیلوگرم بر مترمکعب می‌باشد. کنعانی و همکاران (1394) در پژوهشی در مورد کارایی مصرف آب ذرت علوفه‌ای در روش آبیاری قطره‌ای سطحی در کرج، میزان بهره‌وری آب را حدود 7 کیلوگرم در مترمکعب گزارش دادند. جوان و فال سلیمان (1387) اعلام کردند که به سبب مقادیر اندک بهره‌وری آب و بازده اقتصادی محصولاتی مانند چغندرقند و یونجه در منطقه دشت بیرجند، این محصولات باید از الگوی کشت منطقه حذف و به جای آن‌ها کشت‌هایی مانند ذرت علوفه‌ای و یا تناوب یکساله ای از کشت‌های بومی مانند گندم و ارزن، که موجب کاهش استحصال آب و متضمن منافع اقتصادی بالا برای کشاورزان می‌باشند جایگزین شوند. روستا (1389) با بررسی بهره‌وری آب کشاورزی در شهرستان مرودشت نتیجه گرفت که کشت‌هایی با مصرف آب بالا و بازده اقتصادی پایین مانند چغندرقند از الگوی کشت منطقه حذف و به جای آنها کشت‌هایی نظیر خیار و ذرت علوفه‌ای و یا تناوب یکساله ای از کشت‌های بومی همانند گندم و جو و صیفی‌جاتی مانند گوجه‌فرنگی، جایگزین شود.

     همانطور که مشاهده شد در اکثر مطالعات انجام شده در زمینه میزان بهره‌وری آب صرفاً به بهره­ وری فیزیکی پرداخته شده و به بهره‌وری آب از نظر اقتصادی پرداخته نشده است. در تحقیق حاضر، محاسبه بهره­ وری آب ذرت دانه‌ای و علوفه‌ای در شهرستان‌های مختلف استان همدان از نظر فیزیکی و اقتصادی توأماً انجام شده که در واقع مزیت این پژوهش محسوب می‌شود و امکان رتبه‌بندی شهرستان‌های مختلف را از نظر شاخص‌های مختلف بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی فراهم می‌آورد.

مقاله فوق الذکر توسط اینجانب مهدی متقی (به عنوان نویسنده اصلی) و آقای دکتر سید محسن سیدان نگاشته شده و در فصلنامه ترویجی "آب و توسعه پایدار"، دوره 6، شماره 1 - پاییز 1398، صفحه 8-1 به چاپ رسیده است. جهت دانلود متن کامل مقاله بر روی لینک زیر کلیک فرمایید:

Article

ارزیابی تنوع مورفولوژیکی، فنولوژیکی و مولکولی جمعیت‌های ایرانی گونه بابونه زاگرسی

چندی پیش مقاله ای تحت نگارش من با عنوان "ارزن مرواریدی: گیاهی علوفه‌ای و متحمل به تنش خشکی " در اولین همایش ملی علوم کشاورزی و زیست محیطی ایران در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان (اهواز) به تاریخ 10 بهمن 1397 ارائه و در کتابچه مقالات به جاپ رسید. متن مقاله را جهت استفاده علاقه مندان در وبلاگ خود قرار می دهم، باشد که مفید فایده باشد.

ارزن مرواریدی: گیاهی علوفه‌ای و متحمل به تنش خشکی

مهدی متقی

 استادیار، عضو هیات علمی بخش تحقیقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران

چكيده

سابقه کشت ارزن در ایران، به قرن‌ها پیش برمی‌گردد و با توجه به نیاز آبی پایین، ارزش تغذیه‌ای زیاد و ضریب بالای تولید دانه و علوفه آن، تلاش می‌شود که سطح زیر کشت آن در سال‌های آتی افزایش یابد. از انواع ارزن می‌توان به ارزن مرواریدی اشاره کرد که به سبب تحمل به تنش خشکی و شوری و قابلیت تولید چند چین علوفه باکیفیت و کمیت بالا، از پتانسیل خوبی برای استفاده در جیره غذایی دام‌ها برخوردار است. رقم نوتریفید از ارقام وارداتی ارزن مرواریدی به کشور است که علاوه بر امکان استفاده در کشت مخلوط، دارای كيفيت تغذیه‌ای خوب و خوش خوراکی فوق‌العاده برای دام است و عملکرد علوفه تر و خشک آن بالاست. با توجه به عدم وجود ذخایر ژنتیکی ارزن مرواریدی در کشور، پیش‌بینی می‌شود که با استفاده از ژرم پلاسم دریافتی مؤسسات و کشورهای دیگر، ظرف چند سال آتی حداقل یک رقم ارزن مرواریدی جدید با خصوصیاتی چون زودرسی، عملکرد بالا و تحمل به خشکی معرفی و در اختیار بهره‌برداران بخش کشاورزی قرار گیرد. معرفی ارقام پر عملکرد جدید در کنار تحقیقات در زمینه تاریخ مناسب کشت، کشت مخلوط، تحمل به تنش شوری و خشکی و تراکم کاشت ارزن مرواریدی، افزایش سطح زیر کشت و عملکرد علوفه تر و خشک ارزن مرواریدی را در پی خواهد داشت.

کلمات کلیدی: نوتریفید، چند چینه، کشت مخلوط، ایکریسات

مقدمه

گیاهان علوفه‌ای نقش بسیاری در تأمین امنیت غذایی کشور و بی‌نیازی به واردات فراورده‌های دامی و طیور دارند. در سال‌های اخیر با توجه به وقوع خشکسالی گسترده در کشور، گسترش کشت گیاهان علوفه‌ای با نیاز آبی پایین در اولویت برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته است. از جمله گیاهان علوفه‌ای با بهره‌وری بالای مصرف آب متعلق به سورگوم و ارزن اشاره کرد که توسعه کشت آنها در مناطق مستعد نیازمند برنامه‌ریزی گسترده و همه‌جانبه است (سهرابی، 1395).

ارزن گیاهی است با دانه‌های بسیار کوچک که دانه‌های آن از سورگوم به مراتب کوچکتر بوده و در بین غلات به غله دانه ریز معروف است. این گیاه در ایران و دیگر کشورهای گرمسیری که سابقه تاریخی زیادی در امر زراعت دارند کاشت شده و زراعت آن در مصر به زمانهای دور باز می‌گردد. در چین، حدود 2600 تا 2700 سال قبل از میلاد ارزن، برنج، گندم و دیگر غلات از گیاهان زراعی عمده بوده‌اند (پورنصرالله و همکاران، 1385).

در ایران زراعت ارزن از قرن سیزدهم میلادی متداول بوده است. مناطق مهم کشت ارزن در ایران شامل استان‌های خراسان جنوبی، خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان، کرمان، گلستان، یزد، خوزستان، مازندران، اصفهان و کرمانشاه است. سطح زیر کشت ارزن در سال 1394 بیش از 10 هزار هکتار گزارش شده است که تلاش می‌شود این میزان در سال 1400 به 15 هزار هکتار برسد و تولید نیز از 286 هزار تن به حدود 500 هزار تن برسد (ترابی، 1395).

در نوشتار حاضر، با اشاره به خصوصیات گیاه شناسی ارزن، موارد استفاده، انواع ارزن‌ها و ارزش تغذیه‌ای آنها برای طیور و دام، مطالبی در مورد خصوصیات ارزن مرواریدی (بخصوص رقم نوتریفید) و شرایط کاشت و کشت مخلوط آن ارائه خواهد شد.

مشخصات گیاه شناسی  ارزن

چندی پیش مقاله ای تحت نگارش من با عنوان "مقایسه میزان بهره وری آب در  دو روش  کشت متداول و کشت نشایی ذرت دانه ای و علوفه ای در استان همدان" در دومین همایش ملی بحران آبی و راه های برون رفت در دانشگاه پیام نور استان همدان به تاریخ 5 اردیبهشت 1397 ارائه و در کتابچه مقالات به جاپ رسید. متن مقاله را جهت استفاده علاقه مندان در وبلاگ خود قرار می دهم، باشد که مفید فایده باشد.

مقایسه میزان بهره وری آب در  دو روش  کشت متداول و کشت نشایی ذرت دانه ای و علوفه ای در استان همدان

مهدی متقی

 استادیار، عضو هیات علمی بخش تحقیقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران

چکیده

از روش های مطرح در زمینه کاهش میزان مصرف آب در بخش کشاورزی، روش کشت نشایی بعنوان جایگزینی برای روش کشت متداول (کشت مستقیم بذر در مزرعه) است. در این تحقیق، اقدام به مقایسه میزان بهره وری مصرف آب و عملکرد دانه و علوفه ذرت در دو روش کشت مستقیم و کشت نشایی در شهرستان های مختلف استان همدان در سال زراعی 95-94 گردید. براساس نتایج حاصله، بهره وری مصرف آب ذرت دانه ای در نهاوند و تویسرکان بعنوان شهرستان های برتر از نظر این محصول، به ترتیب از 0.823 و 0.747 کیلوگرم در مترمکعب به 1.055 و 0.823 کیلوگرم در مترمکعب افزایش یافت. همچنین بهره وری مصرف آب ذرت علوفه ای در اسدآباد و بهار بعنوان شهرستان های برتر از نظر این محصول، به ترتیب از 5.538 و 5.426 کیلوگرم در مترمکعب به 6.646 و 6.511 کیلوگرم در مترمکعب افزایش نشان داد. علاوه براین، مقادیر عملکرد دانه و علوفه نیز در کشت نشایی نسبت به کشت متداول افزایش یافت. این امر نشان می دهد که کشت نشایی ذرت، علاوه براینکه باعث کاهش مصرف و استحصال آب می شود متضمن منافع اقتصادی قابل توجه برای کشاورزان و بهره برداران کشاورزی نیز است.

کلمات کليدي: عملکرد، کاهش مصرف آب، منفعت اقتصادی، شهرستان ها.

1.  مقدمه

    علیرغم سابقه نسبتا طولانی کشت ذرت در استان همدان، طی سالهای اخیر سطح زیر کشت ذرت در این استان روندی غیر یکنواخت و پر از فراز و نشیب داشته است بطوریکه سطح زیرکشت ذرت دانه‌ای و ذرت علوفه ای از به ترتیب 7400 و 3600 هکتار در سال 1385 به حدود 2789 و 4099 هکتار در سال زراعی 95-94 رسیده است (1). کاهش محسوس سطح زیر کشت ذرت دانه ای در استان بیش از هر چیز به سبب کاهش منابع آبی زیر سطحی است. بطوریکه تنها طی سالهای 1370 تا سال 1385، سطح آب زیر زمینی دشت همدان – بهار در حدود 11 متر افت کرده است (8). همچنین تغییرات شدید اقلیمی در مناطق مختلف استان نیز در این امر دخیل است، بعنوان مثال در شهر نهاوند که از مراکز اصلی کشت ذرت دانه ای در استان است مجموع بارندگی در ماه های اردیبهشت تا مهر (دوره معمول کشت ذرت در منطقه) از 63.7 میلیمتر در سال 1380 به 24.4 میلیمتر در سال 1390 رسید و طی همین دوره زمانی، میانگین دمای روزانه از 18.4 به 21 درجه سانتیگراد رسیده است (2).

علاوه بر مشکلات فوق الذکر، کشت ذرت در استان همدان با مشکلات دیگری نیز مواجه است. به‌عنوان مثال در زمان كشت پاييزه كشاورزان اقدام به كشت گندم، جو و كلزا در سطح وسيع مي‌نمايند. غالب اين كشاورزان در بهار به كشت محصولات بهاره از جمله ذرت نيز روي می‌آورند. اين رويكرد سبب تداخل آبياري سایر گیاهان با ذرت می‌شود که نتيجه‌اي جز برخورد با مشكلات كم آبي آن‌هم در ابتداي فصل رشد ذرت را در پي نخواهد داشت. همچنین اوج مصرف آب در گياهان زراعي مانند يونجه، چغندرقند، و صيفي‌جاتي نظير گوجه فرنگي و سيب‌زميني با شروع مرحله گلدهي در ذرت همراه است که مرحله بحرانی رشد گیاه بوده و نیاز آبی ذرت در حداکثر میزان خود است. علاوه بر این، درصورتی که اقدام به کشت ديرهنگام هیبریدهای دیررس گردد، زمان برداشت محصول مصادف با کاهش درجه حرارت مي‌شود و این امر منجر به تعجیل زارعین در برداشت ذرت  به صورت علوفه ای می شود (4). از جمله راه حلهای مطرح شده در جهت کاهش نیاز آبی ذرت و دوره رشد ذرت، کشت هیبریدهای زودرس ذرت بوده است که به دلیل دوره رشد پایین از نیاز آبی کمتری نسبت به هیبریدهای دیررس برخوردارند. با این همه مقدار نسبتا پایین علوفه و دانه تولیدی هیبریدهای زودرس نسبت به دیررس ها، موجب کاهش اقبال کشاورزان به هیبریدهای زودرس شده است. از راه حلهای دیگر که در سالهای اخیر مطرح شده است، کشت نشایی ذرت می باشد. از مزایای این روش می توان به 20-15 درصد کاهش مصرف آب، سم و کود در هکتار، یکدست بودن کشت و افزایش حجم علوفه و دانه تولیدی در واحد هکتار، کاهش محسوس میزان علف هرز، زودرس کردن محصول تا حدود30 روز و اجتناب از سرمازدگی در انتهای فصل رشد، افزایش عملکرد محصول ذرت به علت تداخل نداشتن آبیاري هاي ابتدای دوره با کاشت های پاییزه به ویژه در مناطق کم آب، تراکم مناسب بوته و حداکثر استفاده از زمین،کاهش هزینه بذر مصرفی نسبت به کشت مستقیم و کاهش نیروي انسانی به علت حذف عملیات تنک کردن و خاك دهی بوته اشاره کرد (6).

اگرچه در زمینه کشت نشایی ذرت پیش از این تحقیقاتی در مورد اثر عوامل مختلف مانند سن نشا(5) و تاریخ کشت نشا (7) بر عملکرد نهایی علوفه و دانه و میزان آب مصرفی انجام شده است، اما با توجه به اینکه تاکنون بررسی مشخصی در مورد تاثیر کشت نشایی بر کاهش آب مصرفی و افزایش عملکرد در مزارع زارعین ذرت کار استان همدان انجام نشده است، در تحقیق حاضر به این مسئله پرداخته شده است.

2. روش تحقیق

چندی پیش مقاله ای تحت نگارش من با عنوان "کشت نشایی ذرت، راهکاری برای کاهش مصرف آب و افزایش عملکرد دانه"در شماره 60 فصلنامه نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی (تابستان 97) صفحات 36-32 به جاپ رسید. متن مقاله را جهت استفاده علاقه مندان در وبلاگ خود قرار می دهم، باشد که مفید فایده باشد.

کشت نشایی ذرت، راهکاری برای کاهش مصرف آب و افزایش عملکرد دانه

نگارنده: مهدی متقی، عضو هیات علمی بخش تحقیقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی ایران

چکیده

   در سالهای اخیر، سطح زیر کشت ذرت دانه ای روندی کاهشی را طی می کند که این امر بیش از هر چیز به سبب کاهش منابع آبی کشاورزی است. از راه حل های مطرح شده جهت کاهش نیاز آبی ذرت و افزایش محصول آن، کشت نشایی است. از مهمترین مزایای روش کشت نشایی نسبت به روش کشت معمول (کشت مستقیم بذر در مزرعه) می توان به کاهش دورهای آبیاری، تراکم مناسب بوته، کاهش مصرف بذر، سم و نیروی کارگری برای تنک کردن و وجین، کاهش دوره رشد و اجتناب از مواجهه با سرمای دیررس بهاره و یا سرمای زودرس پاییزه و افزایش عملکرد در واحد سطح اشاره کرد. با این همه، با توجه به مشکلاتی مانند عدم آشنایی کافی کشاورزان با روش کشت نشایی، هزینه بالای تهیه و کشت نشا و دسترسی ناکافی به ماشین های نشاکار لازم است از طریق برگزاری دوره ها و کارگاه های ترویجی، بهره گیری از ترکیبات خاک ارزانتر، کاهش تعداد سینی های کاشت مورد نیاز و گسترش تولید و عرضه نشاکارهای مکانیزه، بر موانع و مشکلات پیش رو در جهت توسعه سطح نشاکاری ذرت غلبه نمود.

کلمات کلیدی: سطح زیر کشت، تراکم بوته، کوتاه کردن دوره رشد، نشاکار اتوماتیک

مقدمه

    علیرغم سابقه نسبتا طولانی کشت ذرت در کشور، سطح زیر کشت ذرت دانه ای طی سالهای اخیر روندی غیر یکنواخت و پر از فراز و نشیب داشته است، بطوریکه سطح زیرکشت این محصول از 306 هزار هکتار در سال زراعی 86-85 (بعنوان بالاترین میزان سطح زیر کشت در 40 سال اخیر) با افتی محسوس به 158هزار هکتار درسال زراعی 95-94 رسیده است، کاهش سطح کشت ذرت موجب کاهش سطح تولید این محصول شده است بطوریکه میزان تولید آن از دو میلیون و سیصد و شصت هزار تن در سال زراعی 86-85 با افتی محسوس به یک میلیون و صد و هفتاد هزار تن درسال زراعی 95-94 رسیده است (1). با توجه به نیاز  سالانه کشور به حدود 6 میلیون و 500 هزار تن ذرت دانه ای، کاهش تولید ذرت سبب اتکای شدید کشور به واردات این محصول شده است، بطوریکه میزان واردات آن تنها در نه ماهه منتهی به آذر سال 1395، بیش از 4 میلیون و 600 هزار تن به ارزش یک میلیارد و 55 میلیون دلار گزارش شده است (2). کاهش سطح زیر کشت ذرت دانه ای، به عنوان محصولی با نیاز آبی بالا، بیش از هر چیز به سبب کاهش منابع آبی زیر سطحی به دلیل کاهش نزولات آسمانی است. بطوریکه تنها طی سالهای 1370 تا سال 1385، سطح آب زیر زمینی بعضی از دشت های کشور تا بیش از 11 متر افت کرده است (3). همچنین روند رو به رشد متوسط دمای کشور که برای مثال از 3/16درجه سانتیگراد در سال 1385به 3/18 درجه در سال 1395 رسیده و موجب افزایش سطح تبخیر و تعرق و در نتیجه افزایش نیاز آبی محصول شده است نیز در کاهش تولید ذرت دخیل است (4). علاوه بر مشکلات فوق الذکر، کشت ذرت در مناطق مختلف کشور با مسائل دیگری نیز روبرو است. در مناطق گرمسیر همچون خوزستان، کشت بهاره ذرت در اسفند ماه انجام می شود. گاهی اوقات در این مناطق بدلیل وقوع سرمازدگی دیرهنگام و رسیدن دما به زیر صفر فیزیولوژیک ذرت (10 درجه سانتیگراد)، ذرت با مشکل تاخیر در سبز شدن و کاهش شدید تراکم مواجه می شود. مناطق معتدل و سردسیر کشور همانند همدان و کرمانشاه با مشکلات دیگری مواجه اند. در این مناطق، در زمان كشت پاييزه كشاورزان اقدام به كشت گندم، جو و كلزا در سطح وسيع مي‌نمايند. غالب اين كشاورزان در بهار به كشت محصولات بهاره از جمله ذرت نيز روي می‌آورند. اين رويكرد سبب تداخل آبياري سایر گیاهان با ذرت می‌شود که نتيجه‌اي جز برخورد با مشكلات كم آبي آن‌هم در ابتداي فصل رشد ذرت را در پي نخواهد داشت. همچنین اوج مصرف آب در گياهان زراعي مانند يونجه، چغندرقند، و صيفي‌جاتي نظير گوجه فرنگي و سيب‌زميني با شروع مرحله گلدهي در ذرت بعنوان مرحله بحرانی رشد گیاه که نیاز آبی ذرت در حداکثر میزان خود قرار دارد، همراه است. علاوه بر این، درصورتی که اقدام به کشت ديرهنگام ارقام (هیبریدهای) دیررس ذرت گردد، زمان برداشت محصول مصادف با کاهش درجه حرارت مي‌شود و این امر منجر به تعجیل زارعین در برداشت ذرت به صورت علوفه ای می شود (5).

  از جمله راه حلهای مطرح شده در جهت کاهش نیاز آبی ذرت و دوره رشد ذرت، کشت هیبریدهای زودرس و میان رس ذرت بوده است که به دلیل دوره رشد پایین از نیاز آبی کمتری نسبت به هیبریدهای دیررس برخوردارند. مطابق آمار وزارت جهاد کشاورزی، در سال زراعی 92-93  نسبت کاشت رقام دیررس ذرت به ارقام میان رس و زودرس ۹۲ به ۸ درصد و در سال‌ پس از آن ۷۴ به ۲۶ درصد بوده است و در نظر است که روند افزایش سطح زیرکاشت ارقام میان رس و زودرس در سالهای آینده نیز ادامه داشته باشد. راه حل دیگر، استفاده از روش های آبیاری نوین و بخصوص روش آبیاری قطره ای تیپ می باشد که می تواند علاوه بر کاهش مصرف آب، 30 تا 35 درصد نیز تولید ذرت در واحد سطح را افزایش دهد. براساس برنامه افق 1404، باید شیوه آبیاری حداقل 80 درصد از اراضی ذرتکاری کشور از ثقلی به تیپ تغییر داده شود (6). از راه حلهای دیگر که در سالهای اخیر مطرح شده است، کشت نشایی ذرت می باشد که در ادامه به آن پرداخته می شود.

کشت نشایی ذرت

مقایسه بهره وری مصرف آب در هیبریدهای متداول و جدید ذرت دانه ای تحت سامانه های آبیاری سنتی و نوین در استان همدان

چكيده

    به منظور مقایسه بهره وری مصرف آب هیبریدهای جدید و در دست معرفی ذرت دانه ای با هیبریدهای متداول در سامانه های آبیاری نوین و سنتی، اقدام به کشت هیبرید متداول 704 و  هیبریدهای جدید و در دست معرفی 670 و 715 در مزارع زراعین تحت شرایط آبیاری غرقابی (شهرستان نهاوند) و تیپ (شهرستان اسدآباد) در سال 1396 گردید. عملکرد دانه هیبریدهای670، 704 و 715 تحت شرایط آبیاری غرقابی به ترتیب 6330، 8250 و 8560 و در شرایط آبیاری تیپ به ترتیب 4230، 7680 و 1053 کیلوگرم در هکتار بود. بهره وری آب هیبریدهای670، 704 و 715 تحت شرایط آبیاری غرقابی به ترتیب 0.386، 0.503 و 0.522 و در شرایط آبیاری تیپ به ترتیب 0.582، 1.056 و 1.448 کیلوگرم بر مترمکعب بود. با توجه به اینکه عملکرد دانه و بهره وری مصرف آب هیبرید 715 در هر دو سامانه آبیاری نوین و سنتی بیش از سایر هیبریدها بود، می توان گفت که جایگزینی هیبرید 715 بجای هیبریدهای متداول ذرت دانه ای بخصوص هیبرید 704، نه تنها از نظر میزان بالای عملکرد دانه و در نتیجه سود اقتصادی حاصل از کاشت آن برای زارعین، بلکه از نظر مصرف آب نیز مقرون به صرفه بوده و بنابراین کشت آن در مناطق ذرت کاری غرب استان همدان، همچون شهرستان های اسدآباد و  نهاوند قابل توصیه است.

واژه‌هاي كليدي: تیپ، غرقابی، عملکرد دانه، سود اقتصادی، مزارع زارعین.

Comparison of water use efficiency in common and new corn hybrids under traditional and modern irrigation systems in Hamadan province

Abstract

   In order to compare the efficiency water use of new hybrids of corn - SC 670 and SC 715 - with hybrid SC 704 as common hybrid, the project was conducted in 2017 in farm fields of Asadabad and Nahavand. Irrigation of Asadabad farm was carried out using modern System (droplet method: tape) and Nahavand field using traditional system (flooding method). Grain yield of hybrids 670, 704 and 715 under flooding irrigation condition were 6330, 8250 and 8560, respectively, and under tape irrigation condition were 4230, 7680 and 1053 kg/ha, respectively. The water productivity of hydrides 670, 704 and 715 under flooding irrigation condition were 0.386, 0.503 and 0.522, respectively, and under tape irrigation condition were 0.582, 1.056 and 1.448 kg/m3, respectively. Considering that grain yield and water utilization efficiency of hybrid 715 in both modern and traditional irrigation systems were more than other hybrids, it can be said that replacement of common corn hybrids by new hybrids, especially SC 704 by SC 715, in addition to high grain yield and economic benefits for farmers, declines water consumption and therefore it is recommended to cultivate SC 715 in the corn farms of western regions of Hamadan province, such as Asadabad and Nahavand.

Keywords: tape, flooding, grain yield, economic benefit, farmer fields.

1 –  مقدمه

    از میان مصرف‌کنندگان منابع آبی کشور، بخش کشاورزی با بهره‌گیری از بیش از 70 درصد منابع آبی (حدود62 میلیارد مترمکعب)، بیشترین سهم را در استفاده از این منابع دارد، این در حالی است که بدلایل مختلف و بخصوص استفاده از روش‌های آبیاری سنتی، بهره‌وری آب کشاورزی طی یک دهه گذشته به‌طور متوسط 35 درصد بوده است (1-0.7 کیلوگرم برای هر مترمکعب آب). میزان بالای بهره‌وری آب کشاورزی در کشورهای توسعه‌یافته (65 درصد معادل 3 کیلوگرم برای هر مترمکعب آب) و حتی دیگر کشورهای درحال‌توسعه (45 درصد معادل 2 کیلوگرم برای هر مترمکعب آب)، سبب شده است که در سال 1390 ایران از نظر میزان بهره‌وری آب در بین 123 کشور دنیا در رتبه نازل 102 قرار بگیرد (حیدری و همکاران، 1395). بهبود شیوه‌های مدیریتی آب و خاک در سال‌های اخیر باعث افزایش مقادیر بهره‌وری آب شده است، کاربرد روش‌های جدید آبیاری از جمله آبیاری‌های بارانی و قطره‌ای، با توجه به بهبود مدیریت آبیاری در مزرعه، بهره‌وری آب را افزایش داده و به میزان 1.19 کیلوگرم بر مترمکعب رسانده است (عباسی و همکاران، 1396). مطابق هدف گذاری انجام گرفته، بهره‌وری آب باید تا سال 1404 به 60 درصد (1.70 کیلوگرم برای هر مترمکعب آب) برسد (حیدری و همکاران، 1395).

استان همدان به سبب شرایط اقلیمی مناسب، از شرایط مناسبی برای کاشت ذرت برخوردار است، بطوریکه بنابر اعلام سازمان جهاد کشاورزی، سطح زیر کشت ذرت در این استان در سال زراعی 94-93، حدود 5033 هکتار بوده است که از این مقدار 3430 هکتار به کشت ذرت دانه‌ای با 36850 تن محصول و 1903 هکتار به کشت ذرت علوفه‌ای با 250296 تن محصول اختصاص یافته است (بی‌نام، 1395). علیرغم سابقه نسبتا طولانی کشت ذرت در استان همدان، شرایط نامساعد آبی استان، بخصوص افت شدید سطح آبهای زیرزمینی و کاهش نزولات آسمانی در سالهای اخیر (بی‌نام، 1394) حفظ روند کشت ذرت دانه ای را با مشکل مواجه کرده است.

   یكي از راهكارهاي مبتني بر مديريت تقاضا در سطح مزرعه افزايش راندمان آبياري و مهمتر از آن بهبود بهره­وری مصرف آب است. در راستای تعیین میزان بهره‌وری مصرف آب در محصولات و مناطق مختلف تحت سامانه‌های مختلف آبیاری، پژوهش‌های بسیاری صورت گرفته شده است. حيدري و حقايقي (1380) به بررسي كارايي مصرف آب در چند محصول زراعي و صيفي در نقاط مختلف كشور پرداخته‌اند. نتايج اين مطالعه نشان داد كه با روش آبياري ثقلي دامنه بهره‌وری آب در ذرت دانه‌ای 65/0 کیلوگرم بر مترمکعب بوده است. منتظر و کوثری (2007) بهره‌وری آب محصولات برنج، ذرت دانه‌ای، پنبه، یونجه و سیب‌زمینی را به ترتیب 0.42، 1.17، 0.6، 0.89 و 2.42 کیلوگرم بر مترمکعب در ایران گزارش کردند. زوارت و باستیانسن (2004) دریافتند متوسط شاخص بهره‌وری آب محصولات گندم، برنج، پنبه (تولید دانه)، پنبه (تولید وش) و ذرت دانه‌ای در جهان به ترتیب برابر 1.09، 1.09، 0.65، 0.23 و 1.8کیلوگرم بر مترمکعب است. بهره‌وری آب ذرت دانه‌ای در سال 2002 در کشور مصر 0.63 کیلوگرم بر مترمکعب آب بوده است که مقدار آن در همان سال در ایران 0.49 گزارش شده است (فائو، 2003). طی سالهای 2005، 2006 و 2007 در کمربند جنوبی ذرت در آمریکا متوسط عملکرد به ازای هر واحد آبیاری در شرایط تحت فشار 44، 62 و 77 کیلوگرم دانه در هکتار بر میلیمتر آب و در آبیاری ثقلی 28، 36 و 42 کیلوگرم دانه در هکتار بر میلیمتر آب گزارش شد و مزارع تحت آبیاری بارانی (سنترپیوت) 13 درصد بیشتر بهره‌وری آب نسبت به مزارع تحت آبیاری ثقلی نشان دادند (سادراس و همکاران، 2011). لیو و همکاران (2008) در بررسی بهره‌وری فیزیکی آب در محصول ذرت دانه‌ای در 124 کشور مختلف، کشورهای آمریکا و چین را با بیش از 1.5 و کشورهای آفریقایی را با کمتر از 1 کیلوگرم بر مترمکعب آب به ترتیب دارای بیشترین و کمترین میزان بهره‌وری فیزیکی آب دانستند.

افزایش عملكرد هيبريدهاي جديد ذرت نسبت به هيبريدهاي قديمي امری مشهود است، برخی محققین دليل اين امر را افزايش تحمل به تنش‌ در هيبريدهاي جديد نسبت به هيبريدهاي قديمي عنوان كرده اند. چوکان (1390) نیز با اشاره با بهبود عملکرد هیبریدهای جدید ذرت دانه ای در ایران نسبت به هیبریدهای قدیمی بدلیل استفاده از والدین برتر در تلاقی ها، بر لزوم جایگزینی تدریجی هیبریدهای قدیم با جدید تاکید کرده است. این در حالی است که هیبرید قدیمی 704 (سال معرفی 1359) هیبرید غالب در اکثر نقاط کشور است بطوری که حدود 65 درصد تولید بذر ذرت کشور در سال 1394 را به خود اختصاص داده است. با توجه به طول دوره رشد طولانی این گیاه و نیاز آبی بالای آن و از دست دادن دیر هنگام رطوبت دانه و از طرف دیگر حساسیت نسبی آن به بیماری سیاهک ذرت، نیاز به جایگزینی این هیبرید با هیبریدهای جدید و در دست معرفی که عموما به بیماری های ذرت نسبتا مقاوم بوده و نیاز آبی کمتری دارند احساس می شود (چوکان، 1391). اگرچه پیش از این تحقیقاتی در مورد بررسی و مقایسه نیاز آبی هیبریدهای جدید با هیبریدهای متداول ذرت در سطح مزارع تحقیقاتی انجام شده است، اما تحقیقات مشخصی در این مورد در سطح کشور و بخصوص استان همدان انجام نشده است. در تحقیق حاضر، اقدام به مقایسه بهره وری مصرف آب هیبرید سنتی و متداول 704 با هیبریدهای جدید و در دست معرفی 670 و 715 در مزارع زراعین در شهرستان های اسدآباد و نهاوند تحت سامانه های آبیاری سنتی (غرقابی) و نوین (قطره ای تیپ) شده است.

2- داده ها و روش تحقيق

آشنایی با ارزن و زراعت آن (بخش سوم و پایانی)

آشنایی با ارقام شاخص ارزن

رقم پیشاهنگ ارزن معمولی (سال معرفی، 1388)

رقم باستان ارزن دم روباهی (سال معرفی، 1388)

رقم نوتریفید ارزن مرواریدی

مشخصات و مزایای رقم نوتریفید:

1- دارای كيفيت تغذيه اي خوب براي دام (بطور متوسط 22-18 درصد پروتئین خام)

2- فاقد هرگونه مواد سمي براي دام (اسید پروسیک) است وبدين دليل براي چرای مستقيم مطلوب است.

3- متحمل به تنش خشکی

4- بسته به شرایط آب و هوایی بین 2 تا 4 چین تولید می کند که میزان علوفه تر قابل برداشت از 60 تا 150 تن در هکتار متغیر است (میانگین علوفه خشک تولیدی 18.2 تن در هکتار است).

عملیات کاشت، داشت و برداشت ارزن نوتریفید

1- خاک: مناسبترین خاک برای آن خاکهای نیمه سبک است. به شرایط غرقابی حساس است.

2- تاریخ کاشت: هنگامی که دمای هوا 20-18 درجه سانتیگراد باشد. در مناطق سرد اوایل خرداد مناسب است.

3- میزان بذر: در کشت ماشینی 15-8 کیلوگرم در هکتار و در کشت دستپاش 20-15 کیلوگرم در هکتار. فاصله مطلوب ردیف ها از یکدیگر حدود 60 سانتیمتر و فاصله بوته ها از یکدیگر حدود 15-12 سانتیمتر و عمق کاشت 5-3 سانتیمتر.

4- آبیاری: در شرایط بهینه هر 10-7 روز یکبار

5- برداشت: برای برداشت علوفه تر، پس از رسیدن ارتفاع به حدود 100-80 سانتیمتری از 15-19 سانتیمتر بالاتر از خاک، گیاه را قطع می کنند. پس از برداشت هر چین، حدود 100 کیلوگرم کود اوره در هکتار به مزرعه باید داده شود و سپس مزرعه آبیاری شود.

آشنایی با ارزن و زراعت آن (بخش دوم)

کاشت ارزن

تناوب زراعی

در بعضی از نقاط که انواع غلات زمستانه، چغندرقند ویا کلزا کشت می گردد می توان پس از برداشت محصول، ارزن را کشت کرد. همچنین می توان در زمین های آیش که سال قبل به محصولاتی نظیر آفتابگردان و یا دانه های روغنی چون گلرنگ اختصاص یافته است، اقدام به کشت ارزن کرد.

قرار دادن ارزن در تناوب بعد از گیاهان تیره لگومینوز نیز نتیجه خوبی در برخواهد داشت.

در ایران در مناطق تولید ارزن، می توان از تناوب های زیر نیز بهره برد:

سال اول = سورگوم

سال دوم = ارزن

سال سوم = آیش

*********

سال اول = گندم یا جو

سال دوم = ارزن

سال سوم = آیش

کشت غلات زمستانه بخصوص گندم بلافاصله بعد از برداشت ارزن دم روباهی به علت آفت مشترک کنه توصیه نمی گردد و بهتر است که فاصله زمانی 3 تا 4 هفته ای بین این دو محصول رعایت شود.

آماده سازی زمین زراعی

ارزن به علت دارا بودن دانه های خیلی ریز و کوچک باید در زمینی کاشته شود که خاک در قسمت سطحی کاملاً نرم بوده و در سطح خاک هیچگونه سنگ و کلوخ و عوامل نامساعد وجود نداشته و عمق شخم نیز به اندازه کافی باشد. پس از اجرای شخم که در پائیز و یا بهار انجام می شود، زمین را بوسیله دیسک و یا سایر وسایل موجود آماده نموده تا قسمت سطح خاک کاملاً نرم و صاف و یکنواخت و قابل نفوذ گردد.

تاریخ کاشت ارزن

آشنایی با ارزن و زراعت آن (بخش اول)

تاریخچه و کلیات

ارزن گیاهی است با دانه های بسیار کوچک که دانه های آن از سورگوم به مراتب کوچکتر بوده و در بین غلات به غله دانه ریز معروف است.

این گیاه در ایران و دیگر کشورهای گرمسیری که سابقه تاریخی زیادی در امر زراعت دارند کاشت شده و زراعت آن در مصر به زمانهای دور باز می گردد. درچین قدیم حدود 2600 تا 2700 سال قبل از میلاد ارزن، برنج، گندم و دیگر غلات از گیاهان زراعتی درجه اول بوده اند.

در ایران زراعت ارزن از قرن سیزدهم میلادی متداول بوده است. مناطق مهم کشت ارزن در ایران شامل استان های خراسان جنوبی، خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان، کرمان، گلستان، یزد، خوزستان، مازندران، اصفهان و کرمانشاه می باشد.

سطح زیر کشت ارزن در سال 1394 بیش از 10 هزار هکتار گزارش شده است که تلاش می شود این میزان در سال 1400 به 15 هزار هکتار برسد و تولید نیز از 286 هزار تن به حدود 500 هزار تن برسد.

مشخصات گیاه شناسی

گل آذین ارزن به صورت خوشه سنبل بوده (پانیکول)، میوه آن گندمه و دارای دانه های ریز و کوچک و گرد است، دانه های ارزن به وسیله پوشینه کاملاً پوشیده شده و رنگ دانه در نژادهای مختلف متفاوت است. ارتفاع بوته ارزن بسته به انواع آن متفاوت بوده و بین 45 سانتیمتر تا 2 متر و گاهی تا 3 متر است.  ارزن ها گرچه همه جزء خانواده گندمیان قرار می گیرند، ولی به لحاظ جنس و گونه چندان قرابتی با هم ندارند و بنابراین از نظر فرم ظاهری نیز متفاوت هستند. 

موارد استفاده ارزن