بیماری گیاهی

بیماری

تعریف بیماری: هر وضعیت غیر طبیعی در گیاه است که به گیاه آسیب رسانده، ظاهر و یا فعالیت انرا تغییر می دهد و یا عملکرد را نقصان می دهد.

بیماری های گیاهی: فیزیولوژیکی، عفونی، پارازیتی

بیماری های فیزیولوژیکی در اثر عوامل غیر زنده شامل عوامل فیزیکی، شیمیایی و یا محیطیکه برای رشد و نمو گیاه مضرر می باشد، بوجود می آید.

عوامل مولد بیماری های فیزیولوژیکی: تنش های حرارتی و رطوبتی، تغذیه ی نا متعادل، نور نامناسب(از نظر کمی و کیفی)، باد، تراکم خاک، مواد شیمیایی سمی از جمله آلودگی های جوی و یا خسارت های فیزیکی مانند تگرگ و غیره.

نکته: بیماری های فیزیولوژیکی از گیاهی به گیاه دیگر انتقال نیافته و عوامل آن تکثیر نمی شود. این بیماری ها تولید علایم سریعی مانند توقف رشد، سوختگی یا تغییر رنگ برگ و پژمردگی برگ ها و بوته ها موده و باعث مرگ گیاه می شود.

علایم بیماری فیزیولوژیکی ممکن است مانند علایم بیمار یهای عفونی باشد مثلا: علایم خسارت علف کش ها ممکن است شبیه بعضی از بیماری های ویروسی باشد و یا علایم کمبود مواد غذایی یا تنش رطوبتی مانند علایم بیماری های عفونی ریشه باشد.

گیاهانی که دچار بیماری های فیزیولوژیکی باشنددر مقابل عومل عفونی حساس تر و آسیب پذیر تر بود اند.

بیماری های عفونی: توسط موجودات پارازیتی که عامل بیماری (پاتوژن) نامیده می شوند و به گیاه " میزبان" حمله می کنندو از آن تغذیه می نمایند، به وجود می آبند.

مهم ترین عوامل مولد بیماری های عفونی: قارچ ها، باکتری ها، ویروس ها، نماتدها، میکوپلاسماها، شبه ریکتسیاها و پروتوزواها.

این عوامل قابل تکثیر می باشند و می تونن به گیاه سالم منتقل شوند.

علائم بیماری های عفونی: تغییر رنگ و شکل اندام های مختلف گیاه، کوتولگی، پیدایش لکه یا سوختگی برگ، رشد رویشی، پنجه زنی و یا شاخه دهی بیش از حد، تولید گال، بوته های بلند و در نهایت کاهش کمی و کیفی محصول.

علائم حضور عامل بیماری مانند اندام های زایشی قارچ ها، کیست نماتد ها و یا نشت مواد در اثر باکتری ها، ممکن است با چشم دیده شوند و به تشخیص نوع بیماری کمک کنند.

علائم بیماری توسط قارچ ها: شامل لکه و سوختگی روی برگ، پوسیدگی ریشه، سوختگی و مرگ گیاهچه، پژمردگی بوته و پوسیدگی ساقه.

بیماری هایی که ناشی از قارچ ها هستند: سفیدک داخلی آفتابگردان، زنگ ها  و سیاهک های غلات، بوته میری گلرنگ، پژمردگی پنبه، لکه گرد چغندر قند و مرگ ریشه ی سیب زمینی توسط قارچ ها.

نکته : قارچ ها فاقد کلروفیل بوده و باید غذای خود را از مواد مرده،در حال پوسیدگی و یا موجودات زنده تامین کند. قارچ ها به صورت رشته های ظریفی که هیف نام دارد  و توده آن را میسیلیوم نامند مشاهده می شود.

گاهی میسلیوم ها به صورت توده ی کرک مانندی در سطح گیاه دیده می شوند. گاهی نیز بخشی از میسلیوم  یا تمامی آن در داخل بافت بافت های گیاهی قرار داشته و در سطح گیاه آثاری از آن مشاهده نمی شود.

رشته های قارچ، آب و مواد معدنی را از گیاه گرفته و باعث ضعف گیاه می شوند و همچنینی ممکن است آنزیم ها ، مواد سمی و یا شیمیایی دیگری ترشح نمایند و از این طریق بر گیاه آسیب رسانده  و باعث توسعه بیماری در گیاه و یا بروز علائم شوند.

اسپورها توسط باد و یا آب انتقال می یابند.

اسپورهایی که از طریق جنسی به وجود می آیند، غالبا به شرایط نامساعد محیطی مقاوم بوده و می توانند در خاک و یا روی مواد گیاهی در حال پوسیدگی برای مدت طولانی دوام بیاورند.

لعضی از قارچ ها تولید اندام های در حال خوبی به نام اسکلروشیا(sclerotic) می کنند.اسکلروشیا شامل توده های متراکمی از رشته های قارچ ها  و ذخیره ی مواد غذایی می باشند که می توانند خشکی و یا گرما و سرمای شدید راتحمل نمابند. هنگامی که شرایط مساعد باشد، ممکن است اسکلروشیا جوانه زده و تولید رشته ها و اسپور نماید که می تواند موجب آلودگی گیاه میزبان حساس شود.

باکتری:

باکتری ها موجودات میکروسکوپی می باشند و بسیاری از آن ها باعث بیماری در گیاهان می شوند با صورت میله ای شکل( باسیلی) میبا شند.

باکتری های جنس xanthomonas و pseudomonas از انواع باکتر یهای بیماریزا می باشند

باکتریوم: باکتری ها از طریق تقسیم سلولی به دو  بخش مساوی تکیثر می شوند. هر سلولی که به این طریق به وجود می آید  را باکتریوم گویند.

یک سیکل زندگی باکتریوم ممکن است حداقل به 20 دقیقه برسد.

باکتر یها تولیذ اسپور نمی کنند، بلکه باکتریوم های حاصل از سلول اولیه به صورت توده در کنار هم قرار می گیرند و تولید یک کلونی را می کنند.

باکتری ها هم مشابه قارچ ها فاقد کلرفیل بوده  و باید غذای خود را از طریق مواد آلی مرده و در حال پوسیدگی  و یا بافت های زنده به دست آورند.

اکثر باکتر یها ی بیماری زا قادر به ادامه حیات خود روی ماده ی آلی مرده و رقابت با سایر موجودات نیستند.به همین دلیل در صورت نبود میزبان جمعیتشان رو به کاهش می رود.

باکتری ها از طریق منافذ طبیعیگیاه، زخمهای حاصل از تغذیه حشرات و تگرگ و خراش های ناشی از سائیدگی در اثر باد و بهم سائیده شدن برگ ها و اندام ها وارد گیاه می شوند.

با کتریها در فضاهای بین سلولی و یا در سیستم آوندی زندگی می کنند.

باد و باران عامل اولیه انتقال باکتری از یک گیاه به یک گیاه دیگر است.

برای اینکه باکتری بتواند در گیاه مستقر شود لازم است:

1.      دارای آنزیم تخریب کننده ی دیواره ی سلولی باشد تا بتواند به مواد غذایی داخل سلول دست یابد. این مکانیسم توسط پاتوژن erwinia بکار می رودکه مولد بیماری پوسیدگی نرم ساقه در ذرت ، سیب زمینی، کدوئیان و گیاهان زینتی ماننددنین باخیا و فیلودندرون می باشد.

2.      ترشح سم نماید، که در این صورت سم ممکن است فقط به یک میز بان اختصاصی آسیب برساند و یا بر میزبان های متنوعی مؤثر باشد.

3.      مانند  Agrobacterium tumefacient تولید فیتوهورمون در گیاه نماید. این ماده مدار اکسین گیاه را افزایش می دهد و از این طریق موجب ایجاد گال یا تومور طوقه در گیاهان دو لپه ، از جمله بیشتر درختان میوه و درختچه های زینتی می گردد.

4.موادی مانند اگزوپلی ساکارید ترشح نماید که آوندها ار مسدود ساخته و موجب مرگ گیاه شود.

علائم معمول بیماری های باکتریایی : لکه های روی برگ، لهیدگی و آب افتادگی برگ ها ، پوسیدگی و تغییر رنگ آوندها.

بیماری پوسیدگی باکتریای ریشه ی چغندرقند و پژمردگی باکتریایی سیب زمینی از انواع بیماری های باکتری یایی می باشند.

فیتوپلاسماها و اسپیرو پلاسماها ( شبه میکوپلاسماها) انواعی از باکتری ها هستند( که همانند میکوپلاسمای مولد بیماری در انسان) فاقد دیواره ی سلولی می باشند و محتویات سلولی آن ها توسط غشای سیتوپلاسمی سه لایه ای احاطه گشته است و به همین علت فاقد شکل مشخصی می باشد.

این نوع ازباکتر یها معمولا توسط حشرات مکنده ، پیوندک ها و انگل سس انتقال یافته، وارد آوند آبکشی می شوند و در آن جا تکثیر می یابند  و خسارت وارد می کنند.

علائم بیماری به صورت زردی و سوختگی برگ هاست که معمولا با شفاف شدن رگبرگ ها، تغییر شکل برگ ها، جاروئی شدن و کوتولگی شدید گیاه همراه است.

ویروس ها فاقد ساختمان  کامل حیاتی بوده و ساختمان مولکولی پیچیده ی آن ها شامل یک زنجیره ی خطی  یا حلقوی تک رشته ای (single stranded) و یا دو رشته ای ( double stranded) از اسید نوکلئیک(DNA or RNA) می باشد که توسط یک پوشش پروتئین (protein coat) احاطه گردیده است. زنجیره ی اسید نوکلئیک از حداقل 3 ژن تشکیل شده است.

حاصل فعالیت ویروس ها تشکیل سلول هایی است با متابولیسم و تشکیلات غیر عادی که منجر به اختلال در انجام وظایف سلولی بافت ها و بالاخره گیاه شده است. ویروس های ساخته شدهبه سلول های آوندی مجاور نفوذ کرده ، گسترش می یابند و موجب ظهور علائم بیماری می شوند.

ویروئید ها یا شبه ویروس ها بسیار کوچکتر از ویروس ها بوده و از یک تک رشته ریبونوکلئیک اسیدحلقوی با وزن مولکولی کم تشکیل شده و فاقد پوشش پروتینی  می باشند. ویروئید ها خسارت شدیدی بر بعضی از گیاهان مانند سیب زمینی و گوجه فرنگی می سازند.

بسیاری از ویروس ها توسط حشرات مکنده، بخصوص شته ها( مانند ویروس زردی جو) و زنجره ها ( مانند ویروس کوتولگی ذرت) که ناقل هم گفته می شود، انتقال می یابد.

بعضی از ویروس ها توسط نماتد ها، دانه ی گرده، قارچ های خاکزی و پروتوزواها انتقال می یابند.

ویروس موزائیک تنباکو خاکزی می باشند.

علائم بیماری ویروسی بر روی گیاهان:

لکه های حلقوی روی اندام ها ی مختلف( لکه های حلقوی به صورت حلقه هایی از سوختگی روی برگ ها، ساقه و یا میوه  دیده می شود) و  طرح موزائیکی روی برگ ها( حالت مزائیکی عبارت  است از پراکندگی لکه ها ی سبز کمرنگ، زرد و یا سفید در زمینه ی سبز معمولی برگ یا میوه و یا وجود لکه های سفید در زمینه ی معمولی گل و میوه)، گل و میوه، تغییر شکل بافت ها، توقف رشد ، کوتولگی ، ریزش زود هنگام برگ ها و کاهش عملکرد می باشد.

از جمله بیماری های ویروسی: زردی جو، کوتولگی ذرت، پیچیدگی و تورم رگبرگ ها ی چغندر قند و کوتولگی زرد سیب زمینی.

عوامل اقلیمی

عوامل اقلیمی که در رشد گیاه دخیل می باشند عبارت اند از:

1.      نور

2.      دما

3.      باران

4.      رطوبت نسبی

5.      باد

توجه به نوع، تاریخ سبز شدن، گل دهی و رسیدن بذر گیاهان بومی یک منطقه اطلاعات دقیقی در رابطه با اقلیم رشد آنها به ما می دهد!

نور: طول روز و شدت نور دو خصوصیت مهم نور در رابطه با اقلیم می باشد. روند و میزان تغییرات طول روز بر عکس العمل گیاهان به طول روز شدیداٌ تاثیر می گذارد.

در انتخاب ارقام مختلف باید به نیاز آنها به طول روز توجه زیادی شود چون در بسیاری از موارد، تفاوت در عکس العمل ارقام مختلف یک گونه به طول روز بیش از تفاوت بین گونه های گیاهی است.

گیاهان از لحاظ طول روز :

گیاهان روز بلند : این گیاهان را در عرض های بالای جغرافیایی می کارند چون در این مناطق طول روز بلند می باشد. اگر بخواهیم از ارقام روز بلند در عرض های پایین استفاده کنیم باید از مواردی مورد مصرف قرار داد که نسبت به طول روز بی تفاوت باشد.

گیاهان روز کوتاه: این گیاهان را در عرض های پایین جغرافیایی می کارند چون در این مناطق طول روز کوتاه است.

اگر بخواهیم از ارقام روز کوتاه استفاده کنیم باید از مواردی استفاده کنیم که نسبت به طول روز بی تفاوت باشد.

!!!!! شایان ذکر است که گیاهان روز بلند به  روز بلند حساس و روز بلند بی تفاوت تقسیم می شوند که این در مورد گیاهان روز کوتاه نیز صادق است!!!!!!!!!!

! چنانچه نیاز گیاه به طول روز تامین نشود، زمان گل دهی کوتاه می شود یا به تاخیر می افتد، مراحل رشد حساس گیاه با شرایط نامساعد ، مثل: خشکی، بارندگی و یا حشرات و بیماری ها برخود نماید و عملکرد محصول شدیداً افت نماید.

عدم تامین نیاز به طول روز باعث زیادی یا کاهش طول دوره ی رویشی گیاه می شود. اما در این مورد هدف کشت را نیز باید مد نظر قرار داد، اگر قصد ما تولید علوفه باشد زیادی رشد رویشی به نفع ماست.

بعضی از گیاهان آفتاب دوست بوده و به نور شدیی برای رشد خود نیاز دارند مثل: نیشکر و آفتاب گردان.

بعضی از گیاهان تحمل سایه را داشته( مانند انواع لوبیا ها) و کیفیت آنها در نور کم زیاد می شودمثل نوعی توتون سیگار برگ.

تکمیل چرخه ی حیاتی هر رقم به تجمع مقدار نسبتاٌ معینی حرارت بستگی دارد.

بعضی از گیاهان مانند ارقام پاییزه ی گندم و چغندر بذری برای عکس العمل به طول روز، به بهاره ساز ی به عنوان پیش نیاز محتاج می باشند.پس از وقوع یک دوره سرما طی فصل رشد این گیاهان برای گل دهی و تولید دانه ضرورت دارد.

اثرات هوا و باران:

هوای مرطوب بر طول مؤثر رشد می افزاید و از تغییرات حرارتی شبانه روزی و خسارت های ناشی از ان می کاهد.

اما! هوای مرطوب ابعث توسعه ی بیماری ها می شود.

گیاهان c₄ به نور شدید نیاز دارند.

وجود هوای ابری و کم نور طی دوران رشد برای فتوسنتز بسیار از گیاهان  نامساعد می باشد.

هوای بارانی گرده افشانی را برای گیاهان دگر گشن مختل می کند. هوای بارانی زمان گرده افشانی موجب تورم و ترکیدن دانه ی گرده بعضی از گیاهان می شود.

از طرفی خشکی شدید هوا باعث مرگ سریع داه گرده می شود و برای گیاهان دگر گشن مضر است.

باد:

در مواردی که باد خشک می وزد باید از گیاهان مقاوم به خشکی و گیاهان مقاوم به خوابیدگی استفاده کرد.

در مواردی باد میتوند موجب ریزش دانه های شود و از این جهت به ما خسارت وارد کند.

خاک :

خاک های نواحی بارانی اسیدی اند و برای کاشت گیاهانی مانند: پنبه، گندم، یولاف، ذرت، برنج، خلر و سیب زمینی مناسب اند.

خاک های نواحی خشک قلیایی اند و برای کاشت گیاهانی مانند: بقولات، چغندر قند و یونجه مناسب اند.

خاک های سبک فقیرند و به کود نیتروزن بیشتری نیاز دارند.

اراضی خاک سنگین  و یا دارای خاک ریز برای کشت سیب زمینی  یا چغندر قند مناسب نمی باشند.

اراضی رسی به شدت سله می بندد و برای کشت یونجه که بذر دانه ریز دارد مناسب نیست زیرا سله رشد بذر را با مشکل روبه رو می کند.

اراضی شنی به دلیل پایین بودن ظرفیت ان برای نگهداری آب، برای گیاهان قاوم به خشکی مناسب نمی باشند.

برای کشت گیاهنی که نیاز به محیط های غرقابی دارند مثل برنج، بهتر است از خاک های رسی استفاده کردف زیرا این خاک ها ظرفیت نگهداری آب بیشترو سرعت آبگذاری پایین تری دارند.

خاک های کم عمق ذخیره ی رطوبتی کمی دارند و لازم است با فواصل کوتاهی آبیاری شوند. دفعات آبیاری به طریق سطحی سبب افزایش تلفات آب  و فواصل کم بین آبیاری ها موجب بروز مشکلات تهویه در خاک می شود. برای کاهش این مشکلات بهتر است در اراضی کم عمق از آبیاری بارانی به جای آبیاری سطحی استفاده کرد.